Արմեն Ավետիսյանի զեկույցը

[Edgar]

Իրանի Իսլամական Հանրապետություն, Թեհրան

ՙՂոդսի եւՊաղեստինի ժողովրդի պաշտպանության՚
միջազ•ային կոնֆերանս

* * *

Արմեն Վանի Ավետիսյան
Հայ ազ•ային հասարակական եւ քաղաքական •ործիչ




- 1 -

Ղոդսի եւ Պաղեստինի ժողովրդի պատմական եւ ազ•ային իրավունքների
պաշտպանության կարեւորությունըª
աշխարհում սիոնիզմի ավերիչ դերակատարությանը վերջ տալու տեսանկյունից

* * *
Ղոդսի (Երուսաղեմի) եւ Պաղեստինի ժողովրդի
պատմական եւ իրավական ակունքները

- * -
Պաղեստինը պատմական, հետա•այում նաև սրբազնացած մարզ է Առաջավոր Ասիայում: Պաղեստինի տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս հին քարե դարի ժամանակներում, որին հա¬զարամյակ¬ներ առաջ տարբեր ժամանակահատվածներում տիրել են քանա¬նացիները, հյուքսոս¬ները, ե•իպտացիները և փղշտացիները: Վերջիններիս անվանու¬մից էլ առաջացել է Պաղեստին պատմական անունը, որոնք հիմնավորապես հաս¬տատվել են այս հողատարածքում, ինչպես ընդունված է ասել պատմա•իտության մեջª մ.թ.ա. XII դարում: Իսկ մինչ այդ, մ.թ.ա. XVII-XVI դա¬րերից ե•իպտացիները հիմ¬նավորվել էին այդ տարածքում եւ մ.թ.ա. XIII դարից սկսած մարտն¬չել են հրեական ցեղախմբերի ներխուժման դեմ: Պաղեստինը պարբերաբար նվաճումների է ենթարկ¬վել ժամանակի հզորների կողմիցª Բաբելոնի թա•ավոր Նաբու•ուդոնոսորի, Աքեմեն¬յանների, Ալեքսանդր Մակեդոնացու, Պտղոմեյանների, Սելեւկյանների, Հայոց թա•ա¬վոր Տի•¬րան Բ Մեծի, Հռոմի և Բյուզանդիայի տիրակալների կողմից:
...640 թվից արաբներն արդեն տիրապետող դիրքեր ունեին Պաղեստինում: Խա¬չակրաց ա¬ռաջին արշավանքի հետևանքով (1096-1099թ.թ.) Պաղեստինին տիրեցին խաչակիրները, եւ ստեղծեցին Երուսաղեմի (Ղոդսի) թա•ավորությունը: Այնուհետև, ե¬ղան էլի նվաճողներ (Ե•իպ¬տոսի էյուբյանները, մամլուքները և թուրքերը), իսկ XIX դա¬րի վերջերից իմպերիալիստական տերությունների և հրեական բուրժուազիայի օժան¬դակությամբ ստեղծված սիոնիզմի •աղափա¬րախոսներն ամեն քայլի դիմեցին Ղոդսի և Պաղեստինի ժողովրդի տարածքներին վերջնակա¬նապես տիրելու համար: Այդ քա¬ղաքականությունն այսօր էլ շարունակվում էª արդեն Իսրայել պետության կողմից, որը ՄԱԿ-ում պաշտոնապես ճանաչվեց 1948թ., 14հազ.կմ2 տարածքի վրա:
XIX դարում Պաղեստինում ուժեղացավ հակաթուրքական շարժումը (1825թ.-ի ապստամ¬բությունները Երուսաղեմում, Բեթղեհեմում, 1830թ.-ինª Նաբլուսում, և այլն), որից հետոª 1832-1841թթ. Պաղեստինը •տնվել է Ե•իպտոսի փաշա Մուհամմեդ Ալիի իշխանության ներքո: XIX դարի կեսից, առանձնապես Սուեզի ջրանցքի •ործարկումից հետո, Պաղեստինի ռազմավարա¬կան և տնտեսական նշանակությունն ավելի է մեծացել եւ նկատելիորեն սրվել է •երտերություն¬ների միջև պայքարըª այդ շրջանում ազդեցություն հաստատելու համար:
...Հակաթուրքական շարժումը կրկին մեծ թափ ստացավ հատկապես I-ին աշխար¬համարտի տարիներին: Իսկ մինչ այդ, սիոնիստական կուսակցության պարա•լուխնե¬րից Թեոդոր Հերցլը փորձեց Օսմանյան կայսրության սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ին կա¬շառելով (այդ թվումª սուլթանի կազմակերպած հայկական ջարդերի նկատմամբ հա¬մաշխարհային մամուլում լռություն ապա¬հովելու միջոցով), Պաղեստինի տարածքում հրեական պետություն հիմնել, սակայն, սուլթանը կտրականապես մերժեց այդ առա¬ջարկը, ուստի սիոնիստներն իրենց նպատակին հասնելու հա¬մար դիմեցին հերթական ստոր արարքին: Այդ ժամանակների մասին հայ մտավորական Արփի¬ար Արփիարյանը •րել է. ՙՀրեությունը բանակ չունի, բայց դրամ ունի, հրեական մեծ տաղանդ¬ներ կփայլեն Եվրոպայի մեջ, նրա ուժը ահա•ին է, ամեն պետություն քիչ թե շատ հրեա¬կան լուծին տակ է՚: Սիոնիստները երիտթուրքերի (որոնց ղեկավարների մեծ մասը, այդ թվումª Աթա¬թուրքը, Սալոնիկից եկած կրիպտո-հրեաներ էին) հեղափոխությամբ կազմակերպեցին սուլթանի •ահընկեցությունը եւ հայերի ցեղասպանությունը, որն սկսվել էր սուլթանի օրոք եւ •ազանա¬բար շարունակվեց 1915-1923թթ.: Այսպիսով, առանց ճի•երի հրեա սիոնիստները տիրացան կո¬տորված ու մազապուրծ •աղթած հայերի դրամա-տնտեսական լծակներին, որոնք Թուրքիայի տնտեսության հիմնական լծակներն էին եւ մեծամասամբ հայ •ործարարների ու վաճառական¬ների ձեռքում էին: Այսինքն. ցե¬ղասպանելով հայերինª հրեաները •րեթե լիովին հսկողություն ստանձնեցին Թուր¬քիայի տնտեսության նկատմամբ, ըստ այդմª նաեւ քաղաքականության: Սա մեծ հնա¬րավորություն տվեց նրանց, •տնվելով ստվերում, տիրելու իրական իշխանությանը Թուրքիայում, որն էլ •ործի դրվեց Պաղեստինում հրեաների ներ•աղթի զան•վածային կազմա¬կերպմանը, հետա•այում Պաղեստինի որոշ տարածքների զավթմանն ու հրե¬ականացմանը:
XIX դարի վերջին - XX դարի սկզբին Պաղեստինի համար պայքարում իմպերիա¬լիստական տերություններն օ•տա•ործել են հրեական ազ•այնամոլական ու հակա¬մարդկային •աղափա¬րախոսությունըª սիոնիզմը, որի նպատակներից մեկը, ինչպես վերը նշեցինք, Պաղեստինի տա¬
- 2 -

րածքում հրեական պետություն ստեղծելն էր, եւ տարբեր երկրներից այդտեղ հրեաներ վերա¬բնակեցնելըª արաբ բնիկներին դուրս մղե¬լու •նով:
Առաջին համաշխարհային պատերազմի (1914-1818թթ.) ընթացքում Պաղեստին մտան ան¬•լիական զորքերը: 1917թ.-ի նոյեմբերի 2-ին Ան•լիայի կառավարությունը հրապարակեց, այս¬պես կոչված, ՙԲալֆուրի դեկլարացիան՚, որը խոստանում էր ա¬ջակցել Պաղեստինում ՙհրեա¬կան ժողովրդի ազ•ային օջախ՚ ստեղծելուն: 1920թ.-ի ապրիլին Սան Ռեմոյի կոնֆերանսում Մեծ Բրիտանիան ստացավ Պաղեստինը կառա¬վարելու մանդատ: 1922թ.-ի սեպտեմբերին Մեծ Բրիտանիան Պաղեստինի տարածքից առանձնացրեց ենթամանդատային Անդրհորդանան տա¬րածքը, որի վրա չէր տարած¬վում Բալֆուրի դեկլարացիան:
Ան•լիայի տիրապետությունը Պաղեստինում բացահայտորեն նպաստել է այնտեղ հրեա¬կան դրամա•լխի ներթափանցմանը, հրեաների վերաբնակեցմանը (1919-1948 թթ. Պաղեստին ներ•աղթեցին մոտ 500 հազար հրեաներ)ª այսպիսով խթանելով սիոնիս¬տական կազմակերպու¬թյունների •ործունեության աշխուժացմանը:
Սիոնիստական կազմակերպությունների ամրապնդմանը զու•ընթաց ուժեղանում էր նրանց ձ•տումըª ազատվել ան•լիական հովանավորությունից: Ան•լիացի •աղու¬թարարների քաղաքա¬կանությունը, որը հենվում էր սիոնիստների հետ համա•ործակ¬ցությանը, արաբների շրջանում դժ•ոհության ալիք էր բարձրացնում, որը վերածվեց ապստամբությունների (1920թ., 1929թ., 1933թ., 1936-1939թ.թ.)ª ընդդեմ •աղութա¬րարների եւ սիոնիստների: 1919թ.-ին Պաղեստինում ստեղծվել է սոցիալիստական բանվորական կուսակցություն (1921թ.-ին վերանվանվել է Պա¬ղեստինի կոմկուս, ՊԿԿ), որը հանդես էր •ալիս բրիտանական իմպերիալիզմի դեմª որոշակիո¬րեն միավորելով հրեա եւ արաբ աշխատավորների միասնական պայքարը, որի նպատակն էր Պաղես¬տինում երկազ•այինª արաբա-հրեական անկախ պետության ստեղծումը:
Ձ•տելով թուլացնել արաբների ազատա•րական շարժումըª Մեծ Բրիտանիան հարկադր¬ված էր հայտարարել, որ կդադարեցնի հրեական ներ•աղթը, կսահմանա¬փակի սիոնիստական կազմակերպությունների •ործունեությունը: Մեծ Բրիտանիայի այդ քաղաքականությունից դժ¬•ոհ սիոնիստները, օ•տվելով ան•լո-ամերիկյան հակա¬սություններից և ԱՄՆ-ի նավթային հրե¬ա¬կան ծա•մամբ մոնոպոլիաներիª Մերձավոր Արևելքում ամրանալու ձ•տումից, կողմնորոշվեցին դեպի ԱՄՆ:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից (1939-1945թ.թ.) հետո ուժեղացավ Պա¬ղեստինի ժողովրդի պայքարը ան•լիական մանդատը վերացնելու համար: 1947թ.-ին Մեծ Բրիտանիան Պաղեստինի հարցը հանձնեց ՄԱԿ-ի քննարկմանը: 1947թ.-ի նո¬յեմբերի 29-ին ՄԱԿ-ի •լխավոր ասամբլեան որոշում ընդունեցª վերացնել Ան•լիայի մանդատը, դուրս բերել ան•լիական զին¬ված ուժերը Պաղեստինից եւ նրա տարած¬քում ստեղծել տնտեսապես իրար հետ կապված եր¬կու անկախ պետություններª հրե¬ական եւ արաբական: Ղոդսը (Երուսաղեմը) առանձնացվում էր իբ¬րեւ ինքնուրույն, հատուկ վարչական միավորª ՄԱԿ-ի ղեկավարությամբ: Ելնելով Պաղեստի¬նում ստեղծ¬ված իրադրությունիցª ԽՍՀՄ-ը քվեարկեց հօ•ուտ այդ որոշման: 1948թ.-ի մայիսի 14-ին Պաղեստինի տարածքի մի մասում սիոնիստներն արհեստականորեն ստեղծեցին Իսրայել պետությունը: Հրեական կառավարության առաջին իսկ ՙԱնկախության դեկ¬լարացիա՚-յով սիո¬նիզմը հռչակվեց իբրեւ Իսրայելի պաշտոնական •աղափարախո¬սություն եւ քաղաքականու¬թյուն: Այսպիսով, Պաղեստինի արաբ ժողովուրդը չկարո¬ղացավ իրա•ործել անկախ պետություն ստեղծելու իր իրավունքը, քանի որ սիո¬նիստ¬ները, արեւմուտքի իմպերիալիստական տերու¬թյունները եւ արաբական երկրների որոշ արեւմտամետ ուժերը հրահրեցին արաբա-իսրայելա¬կան պատերազմ (1948-1949թ.թ.):
1949թ.-ին Իսրայելի եւ արաբական պետությունների միջեւ կնքվեց հաշտության պայմանա¬•իր: ՄԱԿ-ի կողմից արաբական պետության համար նախատեսված տարածքի կեսից ավե¬լին (6,7 հզ. կմ2), ինչպես նաեւ Ղոդսի (Երուսաղեմի) արեւմտյան մասն անցավ Իսրա¬յելին: Պաղես¬տինի արեւել¬յան շրջանները (Հորդանան •ետի արեւմտյան ափը) և Ղոդ¬սի արեւելյան մասը մի¬ացվեցին (1950թ.) Հորդանանին, իսկ Գազայի շրջանն անցավ Ե•իպտոսի հսկողության ներքո: Իսրայելի զինված ուժերը •րաված հողերից վտա¬րե¬ցին շուրջ 1 միլիոն արաբների, առաջ եկավ, այսպես կոչված, պաղեստինցի •աղթա¬կանների հարցը, իբրեւ Պաղեստինի խնդրի (որի էութ¬յունն էª Պաղեստինի արաբ ժո¬ղովրդի, ՄԱԿ-ի որոշումով նախատեսված, օրինական իրավունք¬ների ապահովումը) մի մաս: 1967թ.-ի հունիսին Իսրայելը նոր հարձակում սկսեց հարևան արա¬բական եր¬կրների դեմ եւ զբաղեցրեց ոչ միայն երբեմնի ենթամանդատային Պաղեստինի ամ¬բողջ տարածքը, այլեւ Ե•իպտոսին պատկանող Սինայի թերակղզին, Սիրիային պատկանող Գո¬լանի բարձունքները եւ առավել սրվեց Պաղեստինի •աղթականների հարցը (ՄԱԿ-ի տվյալնե¬րով նրանց թիվը հասավ ավելի քան 1,5 միլիոն մարդու): 1981թ. Իսրայելի սի¬ոնիստական կա¬ռավարությունը Ղոդսը (Երուսաղեմը) հայտարարեց որպես հրեական պետության ՙմիասնական
- 3 -

եւ հավերժական՚ մայրաքաղաք, նույնիսկ մի քանի երկր¬ներ իրենց դեսպանատներն արդեն տեղափոխել են Թել-Ավիվից, իսկ ՄԱԿ-ը լռում է եւ° Ղոդսի հատուկ կար•ավիճակի որոշումը խախտելու, եւ° 1947թ. Իսրայել պետության սահմաններն ապօրինաբար ընդարձակելու, միլիո¬նավոր արաբների տեղահանելու փաստերի առթիվ:
Պաղեստինի արաբները ազատա•րության կազմակերպության (ՊԱԿ) ղեկավա¬ր¬ությամբ պայքարում են 1967թ.-ի իսրայելական ա•րեսիայի հետևանքները վերացնե¬լու եւ Պաղեստինի խնդրի արդարացի լուծման համար: 1973թ.-ին Իսրայելի ծայրահե¬ղական կառավարիչների կող¬մից սանձազերծվեց նոր արաբա-իսրայելական պատե¬րազմ, որն ավարտվեց Իսրայելի պետու¬թյան մեծ կորուստներով ու միջազ•ային մե¬կուսացմամբ, եւ սիոնիստները ստիպված մասնակ¬ցեցին Ժնեւի հաշտարար կոնֆե¬րանսին: Ստեղծվեցին նաեւ տարանջատող •ոտիներ: Սակայն, Իսրայելի պետությու¬նը շարունակում է խախտել ինչպես ՄԱԿ-ի որոշումները, այնպես էլª Ժնեւի կոնֆերան¬սի համաձայնությունները: Այդ իսկ պատճառով ժողովրդական ապստամբություններ եղան նաեւ 1987թ.-ին եւ 1990-ականների կեսերին, որը շարունակվում է առ այսօր: Պաղեստին¬յան Էնտեֆազենª ժողովրդական ապստամբությունը, տոնել է մի քանի հան•րվանային հաղթա¬նակներ: Մեկ այլ հաղթանակ էր, երբ իսրայելական զորքերը դուրս բերվեցին Հարավային Լի¬բանանից եւ Գազայից: Սրանում իհարկե էական է նա¬եւ ՙՀեզբոլլահ՚ եւ ՙՀամաս՚ կազմակեր¬պությունների դերը: էնտեֆազեն կշարունակ¬վի այնքան ժամանակ, մինչեւ Ղոդսը եւ Պաղեստի¬նը վերջնականապես կազատա•ր¬վեն հրեաներից:
Այսօր էլ իսրայելական սիոնիստական կառավարությունը շարունակում է իր ոտնձ•ություն¬ները Ղոդսի եւ Պաղեստինի ժողովրդի իրավունքների դեմª կիրառելով նորա¬նոր բռնարարքներ, սահմանափակելով արաբ ժողովրդի տարրական իրավունքները բռնազավթված տարածքներ¬ում: Վերջին 20-25 տարիների ընթացքում Իսրայելի սիո¬նիստական վարչակար•ը նոր թափով շարունակեց ցեղասպանության ենթարկել Պա¬ղեստինի արաբ ժողովրդին, հարյուր հազարա¬վոր պաղեստինցիներ եւս դարձան •աղթականներ: Սակայն, սիոնիստներն այս ամենն արեցին արդեն ավելի փորձառու եւ հնարավորինս շղարշվածª հաշվի առնելով հայերի ցեղասպանու¬թյան կազմակերպ¬ման փորձը, խուսափելով թուրքական բացահայտ ցեղասպանական •ործե¬լաոճից:
...Այժմ Պաղեստինի ժողովուրդն աներկբա, •րեթե միահամուռ ՙՀամաս՚ կազմակերպութ¬յանն ու դրա առաջնորդներին ընդ•րկել է իր պետության իշխանության կազմումª վստահելով խոր¬հրդարանն ու վարչապետի-կառավարության լծակները, եւ հավատացած է, որ նախ¬կին վրիժառուական ու ապստամբական •ործողություններին կհաջորդի համակար•¬ված ազ•ային-պետական դիմակայությունն ու նպատակային պայքարըª հանուն Ղոդ¬սի ու Պաղեստինի ազա¬տա•րության:
Այո°, Պաղեստինի ժողովրդին է վիճակված լինել սիոնիզմի դեմ պայքարի առաջին •ծում, սա ամենօրյա դաժան փորձություն է, որը եւ° դժբախտություն է, եւ° առաքելու¬թյուն: Ովքեր սա ընկալում են, ամեն •նով պիտի սատարեն պաղեստինցիներին, քան¬զի նրանց պ