Հայ Արիական Միաբանության (ՀԱՄ) ստեղծման համառոտ պատմություն
1989թ. Արցախյան շարժմանը զուահեռ ընթանում էր նաև Հայաստանի (Հայկական ԽՍՀ) ան¬կախացման շարժումը (հետաայումª ազային-ազատարական պայքարը) և ադրբեջանական զին¬ված կազմավորումներին բախվելուց բացի առկա էր նաև խորհրդային բանակի հետ ընդհարվելու վտանը
Մինչ այդ, պատմական անխուսափելի և օրինաչափ անցուդարձի ընթացքում, ապազային (հա¬կազային) ուժերը րեթե անթերի կազմակերպված պառակտիչ ործունեություն էին ծավալել, և իրար հաջորդելովª մասնատվում էին քաղաքական խմբավորումներն ու ուժ ներկայացնող կազմա¬կերպությունները, որի հետևանքով թուլանում է և° Արցախյան շարժումը, և° Անկախության համար մղվող պայքարը
Պառակտման ալիքը ցնցեց նաև պայքարի բովում իր տեղը տած Հայաստանի Ազային Անկա¬խություն Կուսակցության (ՀԱԱԿ) հիմքերը և այն բաժանեց երկու մասի: Միավորվելու բանակցու¬թյուններն արդյունք չտվեցին: Եվ որոշ բանակցություններից հետո որոշվեց ստեղծել ՙՀայ Ցեղա¬կրոնների ՈՒխտ՚ (ՀՑՈՒ) կիսաքաղաքական-կիսավրիժառուական (պաշտպանական) կազմակեր¬պությունըª քաղաքականությամբ զբաղվելուց բացի, նաևª սպասվող ամենատարբեր ուժային որ¬ծո¬ղություններին դիմակայելու նպատակով: Կազմակերպության ծրաիրն ու կանոնաիրը հիմնակա¬նում պատրաստ էին և Աբովյան քաղաքում պետք է տեղի ունենար ՀՑՈՒ հռչակումը (նախատեսված էր 1989թ. նոյեմբերի 30-դեկտեմբերի 1), սակայն դա տեղի չունեցավ, և մասնատված ՀԱԱԿ-ի թևերից մեկում, Հայ Ազային Կուսակցության (ՀԱԿ) հիմնադրման ժամանակ, առաջարկվեց ստեղծվող կու¬սակցությունն անվանել Հայ Ցեղակրոնների Կուսակցություն (ՀՑԿ, պաշտոնաթերթըª ՙԱրյան Կանչ՚), բայց առաջարկությունը բավարար աջակցություն չստացավ, և Նժդեհյան Ցեղակրոնությանը դառնա¬լը անորոշ ժամանակով հետաձվեց
1990թ. փորձ արվեց Ցեղակրոնությունը հաստատել Հայոց Ազային Բանակի (ՀԱԲ) աղափա¬րախոսության հիմք, իսկ Նժդեհականությունըª հայ զորականի հոեմարմնական կերպարը բնութա¬րող ուսմունք: Այդ ուղղությամբ արդեն կատարվում էր նպատակային աշխատանք, նույնիսկ կար տեսանելի արդյունք, սակայն, ՀԱԲ-ի լուծարումը կասեցրեց Նժդեհյան Ցեղակրոնության առաջըն¬թա¬ցը
Այնուամենայնիվ, Հայաստանում օրինաչափորեն ստեղծվեցին Ցեղակրոն ուսմունքով առաջ¬նոր¬դվող կազմակերպություններ ու խմբավորումներ և նրանցից մեկիª Հայ Արիական-Ցեղապաշտական Կուսակցության (ՀԱՑԿ) հիմնադրումը տեղի ունեցավ Աբովյան քաղաքում, 1993թ. դեկտեմբերի 15-ին (ՀԱՄ հիմնադրելու նպատակով): Սակայն դաշնակցական, ռամկավարական, համայնավարական, հհշական և այլ կուսակցական ու անկուսակցական մի շարք (մոտ 10) թերթերին ուղարկված հռչա¬կարի և ծրարային հիմնադրույթների շարադրանքը չտպվեց: Միայն 1995թ. հուլիսի 21-ին, Աբովյա¬նի շրջանային ՙԿոտայք՚ թերթում (թիվ 8 (6079)) ՀԱՑԴ-ի (մինչ այդ ՀԱՑԿ-ն Դաշինքի էր վերածվել) ներկայացուցիչների ջանքերով տպարվեցին ՀԱՑԴ-ի հռչակաիրը և հիմնարար հատվածներ ծրա¬րից
Շուտով անվանափոխված ՀԱՑԴ-նª Հայ Արիական-Ցեղապաշտական Դաշինքը (հռչակարում, ծրարում և կենսաօրենքներում որոշ լրացումներ կատարելուց հետո) համալրվեց, և 1996թ. փե¬տր¬վարի 12-ին մի քանի ընտանիք կազմավորեց ՀԱՑԴ-ի Գերաույն Խորհուրդը (ԳԽ), որն էլ արաորեն սկսեց զբաղվել նպատակային ործունեությամբ
Մինչև 1996թ. ՀԱՑԴ-ում կար մեկ Ցեղապաշտ ընտանիք, որը ործում էր բազմաթիվ համակիր¬ների օժանդակությամբ: 1995թ. համաործակցելով, իսկ 1996թ. համալրելով ՀԱՑԴ-նª այդ ընտանիք¬ները նույն թվականին կազմավորեցին ՀԱՑԴ-ի Աբովյան քաղաքի և Կոտայքի շրջանի, հետաայումª Կոտայքի մարզի համայնքը
1996-1997թթ. ՀԱՑԴ-ն ներրավվեց ինչպես Աբովյանի, այնպես էլ Հայաստանի հասարակական-քաղաքական կյանքի զանազան ոլորտներում և նպատակաուղղված հարաբերություններ սկսեց ա¬մենատարբեր քաղաքական, հատկապեսª հայ ազայնական, արիական, նաև այլ ուղղվածությամբ ործուն ուժերի հետ: Սերտորեն համաործակցելով մի քանի ազային-ազայնական և այլ խմբա¬վորումների ու կազմակերպությունների հետ, Երևանում ՀԱՑԴ-ն մասնակցեց (Աբովյանում նախաձեռ¬նեց) Հայոց պատմության ուսումնասիրման և ազային միասնական Հայկական աղափարախոսու¬թյան մշակման աշխատանքինª ՙԱրարչական Դաշտ՚ (Հայ-Արիական աղափարախոսության ուսում¬նասիրում), ՙԱզային Դաշտ՚ (Ցեղակրոն ուսմունքի ուսումնասիրում) միավորումներում, և այլ կա¬ռույցներում (Տարոնականության, Հայկական ծաումնաբանության, հեթանոսական վարդապետու¬թյան, տոհմաբանության
ուսումնասիրում):
1994-1996թթ. մի քանի անամ (այս դիմումներն առհասարակ անպատասխան մնացին), իսկ 1997թ. հունվարից սկսածª ՀԱՑԴ-ն յոթ անամ դիմեց ՀՀ Արդարադատության նախարարությունª պե¬տական րանցում ստանալու համար, և միայն տարեվերջին րանցվեց որպես հասարակական կազ¬մակերպություն: Իսկ 1998թ. մարտին րանցվեց նաև Հայ Արիական-Ցեղապաշտական Կուսակցու¬թյուն (ՀԱՑԿ) հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունը, որի հիմնադիրը ՀԱՑԴ հասարա¬կական կազմակերպության անդամներն էին: ՀԱՑԿ-ն, թեև ուներ իր կանոնադրությունը, որպես ա¬ղափարախոսական հիմք ընդունեց ՀԱՑԴ-ի աղափարական հիմնադրույթները, նպատակներն ու խնդիրները:
1998թ. առաջին կեսին ՀՀ Արդարադատության նախարարությունում րանցվեց նաև ՀԱՑԴ հա¬սարակական և ՀԱՑԿ հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունների համատեղ պաշտոնա¬թերթըª ՙՀայ-Արիա՚ շաբաթաթերթը:
1998թ. ապրիլին, Երևանում ՀԱՑԴ-ն մասնակցեց Հայ Ազայնական Դաշինքի (ՀԱԴ) ձևավոր¬մանն ու հիմնադրմանը, որին այնուհետև (քաղաքական խնդիրներում) միացավ ՀԱՑԿ-ն: ՀԱԴ-ն իր տեսակի մեջ եղավ Հայ ազայնականներին համախմբած (միևնույն աղափարական հիմնադրույթ¬ների, նպատակների և կանոնարի շուրջ) առաջին միավորումը և այս հաջողված փորձը ՀԱԴ-ի հետ համաործակցելու լուրջ հիմք տվեց տարբեր ազային-ազայնական ուժերին, ինչպես առանձին կազմակերպություններին, այնպես էլª անհատներին: Միևնույն ժամանակ Աբովյանում (Կոտայքի մարզում բանակցությունները որոշ ժամանակով ձձվեցին) ՀԱՑԴ-ն, ապա նաևª ՀԱՑԿ-ն, նախաձեռ¬նեցին և մասնակցեցին Ազային ՈՒժերի Միացյալ Դաշինքի (ԱՈՒՄԴ) հիմնադրմանը, որը կարճ ժա¬մանակում համախմբեց քաղաքում ործող մոտ 20 հասարակական և քաղաքական կազմակերպութ¬յունների: ԱՈՒՄԴ-ն եռանդուն ու նպատակային ործունեություն ծավալեց Աբովյանումª կարողանա¬լով ազդել ինչպես հասարակական, այնպես էլ քաղաքական ու այլ իրադարձությունների վրա:
Այնուհետև, 1998թ. կեսերին ՀԱՑԿ-ի նախաձեռնությամբ Աբովյանում կայացավ Միասնական Պայքարի Ճակատի (ՄՊՃ), իսկ 1999թ. հունվարինª Երևանումª Հայ Արիական (Արիների) Բռունցքի (ՀԱԲ) հռչակումը, որոնք էլ իրենց դերակատարումն ունեցան հանրապետության հասարակական ու քաղաքական կյանքում: ՄՊՃ-ն Աբովյանում մինչև տարեվերջ ղեկավարեց սոցիալ-տնտեսական, իրավական-քաղաքական բարեփոխումների շարժումըª այդ ընթացքում քաղաքում անցկացնելով հանրահավաքներ, ուղիղ հեռուստաեթերներ ու այլ միջոցառումներ, իսկ ՀԱԲ-ը, նախկին Հայոց Ազ¬ային Բանակի հիմքի վրա, կազմակերպեց Ցեղակրոն և Արիական մի շարք ուժերի համախմբումը... ՀԱԲ, նույնպես քաղաքական-աղափարախոսական միավորում, որի հիմնադիրներն էին ՀԱՑԿ-ն և նախկինումª 1989-1990թթ. Հայաստանում ործող (Հայաստանի անկախացմանը մեծապես նպաս¬տած, տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանած) Հայոց Ազային Բանակ (ՀԱԲ) ռազմական կազմավորման հրամանատարական կազմը: Շատ արա այս դաշինքին միացան մի քանի կազմա¬կերպություններ (հիմնականումª Արցախյան պատերազմում զոհված և վիրավորված ազատամար¬տիկների ընտանիքների խնդիրներով զբաղվող): 2000թ.-ին ստեղծվեց նաև Հայ Արիական Միաբա¬նությունը (ՀԱՄ), քանզի ՀԱՑԴ-ՀԱՑԿ-ն ակնկալում էին հետաայում ՀԱԴ-ի, ՀԱԲ-ի և ՀԱՄ-ի միավոր¬մամբ Հայաստանում ստեղծել ազայնական հզոր քաղաքական-աղափարական ուժ: ՀԱՑԴ-ՀԱՑԿ-ն առաջնորդվում են Հայկականության և Արիականության (Համաարիականության) աղափարախո¬սությամբ և համաործակցում են ինչպես հայ, այնպես էլ այլազի տարբեր ուժերի հետ, որոնց դիրքորոշումներն ու նպատակները չեն հակասում Հայաստանի ու հայության շահերին: 2000թ. սեպ¬տեմբերի 15-ին ՀԱՑԴ-ն և ՙԷություն՚ Ազային Իմաստության Տաճարը համախոհների հետ հայտ¬նե¬ցին Հայաստանում Ազային Ոեղեն-Գաղափարական Զարթոնք նախաձեռնելու մասին, որը պիտի վերածվեր Հայոց Վերածնունդն իրականացնող շարժման: 1999թ. ՀԱՑԴ-ՀԱՑԿ-ն մասնակցեցին ՀՀ Ազային Ժողովի, տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններինª առաջադրելով ԱԺ պատամավորի, Աբովյանի քաղաքապետի, ավաանու անդամների, և մի քանի մարզերում յու¬ղապետերի ու ավաանու անդամների թեկնածուներ, իսկ 2000թ.ª Աբովյանի ԱՈՒՄԴ-ի հետª ՀՀ նա¬խաահի ընտրություններին: 2002-2003թթ.-ին անցկացվող ընտրություններին մասնակցեց արդեն ձևավորված ՀԱՄ կառույցըª առաջադրելով, պաշտպանելով համայնքի ղեկավար (քաղաքապետ, յուղապետ), ավաանու անդամ, ՀՀ նախաահի և ԱԺ պատամավորի թեկնածուների:
... 2000-2002թթ. ՀԱՑԿ-ն իր ործունեությամբ հաստատուն և ուրույն տեղ րավեց Հայաստանի հասարակական-քաղաքական դաշտումª որպես ազայնական ործուն կառույց, և ՙԱզայնական ակումբ՚-ի, ՙՆժդեհյան Ցեղակրոն՚ կուսակցության ու ՙՀայ Դատ՚ կազմակերպության հետ որոշա¬կիացրեց Հայաստանի դասական ազայնական դաշտը: Սերտ համաործակցություն ծավալվեց նաև ՀՀ ՙՀայ-Արիներ՚ Հայկազունների ազային (սկաուտական) միության, ՙԱրորդաց Ուխտ՚ հա¬մայնքի, Հայաստանի ժողովրդային շարժման (ՀԱՀԳԲ-ի (ASALA) հասարակական-քաղաքական թև), ՙՄաշտոց միավորման՚ հետª Հայաստանի հանրակրթական ու այլ ուսումնական հաստատություննե¬րին, հայաիտության և լեզվաքաղաքականության ոլորտին առնչվող հարցերում: Ամենատարբեր կազմակերպությունների հետ մասնակցեց ՀՀ կյանքի տարաբնույթ անցուդարձին (հանրահավաք¬ներ, երթեր, ցույցեր, իրավական և սոցիալական պաշտպանության հարցեր, տոնակատարու¬թյուն¬ներ, իտաժողովներ, ասուլիսներ և այլ միջոցառումներ, որոնցից նշանակալիցըª հազարամյակներ հետո Արաածից (Արեակից բռնկված) բերված Նավասարդյան խաղերի կրակն էր և Հայաստանի Արիական ուժերի ի¬տապատմամշակութային համաժողովը): Առավել աշխույժ ործունեություն ծա¬վալվեց նաևª ՀՀ-ում օտարերկրյա դիվանաիտական ներկայացուցչության և սփյուռքահայ շրջա¬նակների հետ:
ՀԱՑԴ-ՀԱՑԿ-ն համակիր և օժանդակ անդամների մեծ շրջանակ ունեն Երևան, Աբովյան, Հրազ¬դան, Չարենցավան, Եղվարդ, Նոր-Հաճըն, Բյուրեղավան, Վանաձոր, Ստեփանավան, Ալավերդի, Աշ¬տարակ, Ապարան, Գյումրի, Ամասիա, Կապան, Սիսիան, Եղենաձոր, Գորիս և այլ քաղաքներում ու յուղերում, Կոտայքի, Շիրակի, Սյունիքի, Լոռու և այլ մարզերում, նաևª Արցախում (Լեռնային Ղա¬րա¬բաղի Հանրապետություն, Քաշաթաղի մարզ), Վրաստան (Ջավախք) և սփյուռքահայության մեջ (ԱՄՆ, Ռուսաստանի Դաշնություն, Ուկրաինա, Կանադա, Ֆրանսիա, Հունաստան, Կիպրոս, Մեծ Բրի¬տանիա, Գերմանիա, Շվեդիա, Իրան, Լիբանան, Սիրիա, և այլն): Ներկայումս այս բոլոր կառույցները մտել են Հայ Արիական Միաբանության մեջ:
Շուրջ յոթ տարվա հասարակական և քաղաքական ործունեության արդյունքում ՀԱՄ-ը որպես միասնական կառույց սկսեց հանդես ալ 2000թ.-ին, սակայն, վերջնականապես ձևավորվեց ու կազ¬մակերպվեց 2002թ. հունվարինª ստեղծելով իր Գերաույն Խորհուրդն ու Ազային Խորհուրդը: Մինչ այդ, 1999թ. սկզբներին հռչակված Հայ Արիական Բռունցքը նույնպես նպաստեց ՀԱՄ-ի ստեղծմանը: ՀԱՄ-ն ընդծված Հայկականությամբ և Համաարիականությամբ առաջնորդվող Հայկական արմա¬տական-ազայնական կառույց է, որն առավելապես հայ անիշխանական (անարխիստական) կեց¬վածք և ուղղվածություն ունի: Ազայնական, անիշխանական աղափարաբանությունը հենված է հավիտենարժեք հասկացությունների, ազային և համատիեզերական համադրելի օրինաչափութ¬յունների վրա և ոչª իրավիճակային մարդադիր-մարդատյաց օրենքների, ուստի բխում է անկասելի և շարունակական ԲՆԱՊԱՇՏԱԿԱՆ ընթացքիցª Բնակրոնությունից (բնակրոնª բնությունը (բնական օր¬ենքները) կրող, ինչպես ցեղակրոնության դեպքումª ցեղակրոնª ցեղը (ենը) կրող): Իսկ առկա բոլոր ձևախեղումները ժամանակավոր երևույթներ են, խստաույնս պատժելի ՏԻԵԶԵՐՔԻ կողմից...
ՀԱՄ-ը որդերել է զուտ Հայկական ավանդական ազայնական աղափարներն ու ուսմունքնե¬րը, հատկապեսª Նժդեհյան Ցեղակրոնությունը. ՀԱՄ-ը քաղաքականապես պաշտպանում է Հայ Դա¬սական Ազայնականության շահերը: 2002թ. փետրվարից ՀԱՄ-ը որպես իր պարբերական հրատա¬րակում է ՙՀայ-Արիներ՚ ամսաթերթը, իսկ մարտիցª նրա եռամսյա հավելված ՙՀայեր՚-ը, որոնք մե¬ծապես նպաստեցին հայ ազայնական աղափարների տարածմանը:
ՀԱՄ-ի կառույցում ընդրկված են.
1.Հայ Արիական-Ցեղապաշտական Կուսակցությունը (ՀԱՑԿ, վերարանցումից հետոª Հայաստանի Հայ-ԱŒ