Սկիզբը՝ թիվ 19 եւ 21-ում
Ի տարբերություն հավատքի, որը ներքին զգացողությամբ բնության ու ամենայն բնականի վերապրումն է, կրոնը որեւէ անհատի (անհատների) ստեղծած գաղափարների կրումն է մարդկանց մեջ (ինչպես կրոն բառն է այդ մասին ասում), գաղափարներ, որոնք դա ստեղծողների մեջ առաջանում են իրենց ապրած մասնավոր կյանքերից ու ունեցած անհատական կենսափորձերից: Հավատքի առանցքը բնությունը, բնականը, բնական զորություններն ու դրանց հարաբերություններին են, կրոնինը՝ բնական կյանքի ուղեծրից դուրս ընկած (կամ՝ ի վերուստ այդպես ծնված) անհատը, անհատների խմբերը, դրանց կյանքերն ու հարաբերությունները:
Յուրաքանչյուր ազգի հավատքն իր ծագումին, իր բնույթին, իր որակական առանձնահատկությանը համապատասխան է լինում: Ինչպիսին ազգն է՝ այնպիսին էլ նրա հավատքն է£ Ազգի հավատքը նրա հետ, նրա մեջ, նրա աշխարհում է ծնվում ու ապրում եւ ոչ նրանից դուրս ինչ¬որ տեղ, ինչ¬որ ազգի մեջ եւ ապա տեղափոխվում նրա մեջ: Հավատքը ազգային ԵՍ¬ի արտահայտությունն է, այն ազգային¬տիպարային է լինում եւ ոչ օտարամուտ: Ոչ մի ազգ (առավել եւս ոչ մի ժողովուրդ ու առանձին անհատ) մեկ այլ ազգի համար հավատք չի ստեղծում եւ ապա աշխատում այն սերմանել նրա մեջ: Աշխարհի տարբեր կողմերում «նոր հավատք»-ների (զրադաշտականության, բուդդայականության, քրիստոնեության, մահմեդականության…) տարածման փաստերը, ըստ էության, արտահայտություն են այն բանի, որ մի երկիրը (որը, որպես կանոն, լինում է խառնազգիական ու տարբեր ժողովուրդներով լեցուն երկիր, որը հատուկ է կայսրություններին) իր քաղաքական իշխանությունը, իր քաղաքական գաղափարախոսությունն է հաստատում այլ երկրների ու ազգերի մեջ: Պատահական չէ, որ ազգերի մեջ կրոնների տարածումից հետո էլ նրանք շարունակել են ապրել ի վերուստ իրենց հատուկ ազգային հավատքներով: Մեր ազգի պարագայում, օրինակ, չնայած քրիստոնեության շուրջ 2000 տարվա միահեծան տիրապետությանը (սա զուտ քաղաքական հանգամանքներով է պայմանավորված)՝ հայը շարունակում է հեթանոս՝ իր նախնիներից եկող հավատքով ապրել, որը ստիպված են խոստովանել եկեղեցու սպասավորներն անգամ£
Ազգի հավատքը, այսպիսով, ազգի ծագումից եկող ու նրա կյանքի ընթացքում ձեւավորված ընկալումների համակարգությունն է: Հավատքը ազգի հոգեւոր ԵՍ¬ն է, պահպանեց այդ ԵՍ¬ը նա՝ շարունակում է որպես ազգ մնալ, չպահպանեց՝ դադարում է այդպիսին լինել:
Հողածին է ազգը՝ հողեղեն է նրա հավատքը, հրածին (արարչածին) է՝ հրեղեն (արարչական) է նրա հավատքը: Արի (Արմենական) ցեղը հրածին (արարչածին) է, հետեւաբար ըստ այդմ է «ձեւվում» նրա հավատքը: Այն բացարձակ է, ինչպես բացարձակ են Արարիչն ու Նրա որակները: Ադամական ցեղը հողածին՝ երկրածին, բացասական էներգիան մարմնավորող Եհովա Աստծո ստեղծածը լինելով՝ նրա հավատքն էլ ըստ այդմ է, այսինքն՝ այն միայն Եհովա Աստծու շուրջն է պտտվում (մյուս՝ իրենց բնույթով դրական բացարձակ զորությունները դրանում ժխտվում են) եւ այդ Աստծո՝ ցեղի մեջ սերմացրած որակներն՝ այլ ցեղերի նկատմամբ ատելությունը, նախանձը, ինչպես նաեւ՝ բնազդայնությունը, հոտայնությունը, պակաս զգացականությունն ու հոգե
ւորությունը, կռապաշտությունն է արտահայտում: Հողածինը իր հավատքում իր ծագումն ու իր ծագումնային որակներն է ապրում ու փառաբանում. արի ցեղը՝ Արարչի որդին էլ՝ իր:
Հայ ազգի՝ արի ցեղի բնարմատի, արի ցեղի բնօրրանում ու հայրենիքում ապրողի հավատքում իր ծագումի զգացողությունը՝ իր որպես երկրային Աստված (Արարչի երկնային որդի) լինելու զորության, արարչական որակների ողջ համալիրը իրենում զգալու, արի ցեղին ու հայ ազգին պատկանելու, տոհմիկ լինելու, հայկական լեռնաշխարհը որպես ծննդավայր ու Հայքը որպես հայրենիք ունենալու զգացողություններն են արտահայտված: Հայը ի վերուստ դրոշմված է բացարձակ շնորհներով՝ արարչական ծագումով ու աստվածային կարողությամբ, Վահագնի հրե զորությամբ եւ Աստղիկի հավերժող սիրով, Տիրի իմաստությամբ ու Միհրի արդարությամբ, Անահիտի՝ տուն¬ընտանիքի պաշտամունքով ու Նանեի ողջախոհությամբ, որպես ցեղի բնարմատ՝ ցեղայնությամբ ու ազգայնությամբ: Հետեւաբար՝ հայի համար ապրել հավատքով՝ նշանակում է ապրել ի վերուստ իրեն տրված շնորհների այդ ամբողջ համալիրով, նշանակում է ապրել ցեղորեն ու ազգայնորեն, քանզի ցեղն (ազգը) է արարչական (ու աստվածային) որակ եւ ոչ ժողովուրդը կամ
հասարակությունը՝ անորակ մարդկանց այդ հավաքականությունները:
– Այսօրվա զանգվածային հայն, այդ առումով, անհավատության մեջ է տապակվում: Քանզի նա անընկալունակ է դարձել ի վերուստ իրեն տրված արարչական ու աստվածային շնորհ¬պարգեւներին, չի ապրում ըստ այդմ, կամովին վանում է դրանք իրենից ու օտար աստուծով՝ Եհովայով ու նրա սահմանած վարք ու բարքով է ապրում: Թողած իր արարչական ծագումը՝ Եհովայի ստեղծածն է իրեն համարում ու հողածինների նախնիներին (Ադամին, Նոյին, Մովսեսին, Աբրահամին…) է իրենը համարում, օտարի տունն ու տեղը, նրա անապատային ծննդավայրն է իրեն ծննդավայր դիտում, օտար, մաղձոտ ու քինոտ սրբերին է պաշտում, իր մեռելներին անգամ ուղարկում է օտար ափեր՝ «ի վերին Երուսաղեմ», թողած իր երկրային հորը (հայրերին), ամեն մի ստահակի ու ազգուրացի է հայր (այն էլ՝ տեր) անվանում… էլ ո՜րն ասեմ£ Այսպես՝ իր կյանքը թողած ուրիշի կյանքով ապրող, այլ Աստծո աղոթող «հայը» իրեն անգործության ու ծուլության է մատնում, ի վերջո այդպես դառնում հոգեւոր մուրացկան ու եսապաշտ հրեշ: Այդպիսի՝ կամովին շնորհազուրկ, ուրիշով ապրող «հայը» հանցագործ է, ներքին թշնամի: Մեր՝ այդ «ավանդամոռաց» ու «ավանդակորույս» «հայը» (Նարեկացի) ցեղից ու ազգից դուրս՝ ինչ¬որ անորոշ մի ցեղ է պատկերացնում իր «արարչին»: Բայց՝ «Թե դու չես զգում քեզ քո Ազգի մեջ, դու չես զգում նաեւ Արարչին, քանզի ոչ թե Արարիչով են Ազգը զգում, այլ Ազգի մեջ եւ Ազգով են զգում Արարչին£ Ուստի Ազգի զգացողությունը Արարչի զգացողությունն է, Արարչի պաշտամունքը՝ Ազգի պաշտամունքը» (Ուխտագիրք):
Զանգվածային «հայն» իր այդ օտար հավատքով (ասել է թե՝ անհավատությամբ), դժբախտաբար, ահռելի ավերիչ ուժ է կազմում եւ կդառնա Հայոց աշխարհի (ու նրա կցորդ Սփյուռքի) գերեզմանափորը, եթե նրանում Հայ հավատքը չարթնանա: Չէ՞ որ ազգի համար կենուցիչը այն է, ինչ կատարվում է իր հավատքով եւ սպանիչ, անցանկալի ու անախորժ այն, ինչ կատարվում է հավատքի ուրացությամբ: Ազգը լինելական, հավերժող է միայն այն դեպքում, երբ հավատում է իրեն ու իրենինին, հավատում իր ծագումին, զորությանը, իր աստվածներին, հայրենիքին, նախնիներին… Ազգը սպանող է նա, ով օտարին, օտարինն ու օտար Աստծո է երկրպագում, քանզի այդպիսինի «հավատքը» կենուցիչ հավատք չէ եւ դրանում կա միայն սարսափի պատրանք, վախ ու թշվառ ստրկացում, այդպիսինն իր «հավատքով» ուրիշին է ապրեցնում ու սնում:
Իրական ու բնական է այն հավատքը (իսկ այդպիսին ցեղային¬ազգային հավատքն է), որը ենթակային չի՛ վախեցնում, չի՛ սարսափեցնում, անընդհատ «մեղա՜» ասելուն չի դրդում, այլ ապրեցնում է, զվարթորեն լինելուն է դրդում: Իսկ զանգվածային «հայը» հավերժական սուգի մեջ է մտել ու չի էլ ուզում դրանից, դրա սեւ պատանքից դուրս գալ: «Ներսից ու դրսից սեւով են պատվել»,¬ կասեր Նարեկացին:
Զանգվածային «հա՛յ»՝ «գիտցիր՝ թե որեւէ Աստված կապ չունի քո արյան հետ՝ նա քոնը չէ»:
Քուրմ Մանուկ
Հայ Արիական Միաբանություն
«Լուսանցք» թիվ 22 (243
), 2012թ.
Կարդացեք «Լուսանցք»-ի PDF տարբերակները www.hayary.org -ի «Մամուլ» բաժնում www.pressinfo.am -ի «Բեռնում» բաժնում