Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (ամբողջական հոդվածը)  – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

…Հայ Աստվածները – Հայոց Աստվածային Համակարգ.- 1. Հայր Արա – Հայր (Գերագույն) Աստված, Աստվածահայր: 2. Մայր Անահիտ – մայրության եւ պտղաբերումի Աստվածուհի, Աստվածամայր: 3. Վահագն – ռազմի ու զորության Աստված: 4. Աստղիկ – սիրո (նաեւ գեղեցկության) Աստվածուհի: 5. Միհր – արդարադատության Աստված: 6. Նանե – ողջախոհության Աստվածուհի: 7. Տիր – իմաստնության (դպրության ու գիտության) Աստված: 8. Վանատուր – հյուրընկալության եւ հյուրասիրության (օջախի) Աստված…

…Աստվածների անունները նույնպես Արարչի կամքի արտահայտություն են, չնայած անունները հստակորեն կարող են պարզաբանվել մեր լեզվամտածողությամբ: Հատկապես՝ մեր հին լեզվամտածողությամբ…  

* * *

Հայ Աստվածներն արդե՛ն Հայաստանում են.- Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին…

Հայ Արիական Միաբանությունը վաղուց հայտարարել է Բնածին 7 Երկրային Ազգերի ի սկզբանե գոյության մասին: Այդ Ազգերը, որպես Մարդ Տեսակի բազմազանություն, Արարվել են Տիեզերքի Արարչի կողմից, կրում են Տիեզերական Գենը, քանզի Արարչի Արարված 7 Աստվածությունների Զարմից են եւ յուրաքանչյուրն իր Տեսակի Առաքինություններն ու Առաքելությունն ունի որդեգրած: Ժամանակին անդրադարձել եմ ԱԶԳ սահմանմանը եւ նշել այն 9 բնորոշիչները, որոնք ունեն միայն Բնածին Ազգերը: Ազգի սահմանման անհրաժեշտ բնորոշիչներն են՝ 1. Ծագում (Ծին-Գեն): 2. Բնօրրան (Հայրենիք): 3. Լեզու: 4. Առաքինություն: 5. Հավատ: 6. Մշակույթ: 7. Ինքնություն: 8. Էություն: 9. Առաքելություն: Սրանք բոլորն էլ առանձին-առանձին անդրադարձի կարիք ունեն, իսկ ամենակարեւորները առաջին եւ վերջին բնորոշիչներն են, որոնց ճանաչումով էլ պայմանավորված է մնացյալի գիտակցումը: Ծագումը՝ սկիզբն է, Առաքելությունը՝ վերջը, եւ Նոր Սկիզբը… Այսպես տիեզերապտույտ է տալիս Հավերժությունը:

Այս գիտակցումն էլ նախապայմանն է Արարչական Առանցքը (Արահետը կամ Արարչի Հետքը) հասկանալու համար: Նման գիտակցությունն ինչպես ազգային, այնպես էլ անհատական կենտրոնացումների կարիք է զգում:

Խորհուրդ Ազգայինի

Սիրու՜մ եմ քեզ – Ա՛ԶԳ իմ,

Անբացատրելի մի զգացումով,

Որ զետեղված է ենթագիտակցությանս՝

Դարերից եկող հիշողության մեջ:

Այնքան մեծ է սերն այդ Ոգեղեն,

Որ կասկածում եմ. սե՞ր է, թե՞ այլ բան,

Որն ալեկոծել, սակայն ջերմացրե՜լ, իմաստ է տվել

Կյանքիս նյութական ու բազմախնդիր:

Սիրու՜մ եմ քեզ – Ա՛ԶԳ իմ,

Հոգուս ու Մտքիս Զորության ամբողջ շտեմարանով,

Վեր ես ամենից ու ամեն բանից,

Եվ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆ են Ակունքները քո:

ԱՐԱՐԻ՛Չ եւ Ա՛ԶԳ, – ահա Բնական

Ու Բարոյական Արմատը Կյանքի,

Այն իրականը, որին պիտ զոհել ու զոհաբերվել…

Եթե սա սե՛ր է, ապա այսպե՛ս եմ սիրում քեզ, Ա՛ԶԳ իմ:

…………………………………………………………………

Սիրու՜մ եմ քեզ – Ա՛ԶԳ իմ,

Եվ կյանքերում այն, որ պիտի ապրեմ

Սերունդներիս մեջ. մի՛շտ կրելու եմ

Այդ սիրո Ոգին՝ Տիեզերական անհունության մեջ:

Խորհուրդ Անձնայինի

Մտքերս փռվել են, տարածվել անվերջ.

Տիեզերական հեռաստաններում,

Երկփեղկվածության բեռը, սակայն,

Դեռ կաշկանդում է Հոգիս այս Երկրում:

Դժվա՜ր է լինել այստեղ եւ այնտեղ՝ միաժամանակ,

Դժվա՛ր է, սակայն ՄԱՐԴՈւ բեռ է դա՝

Արարչահաղորդ, Բնական Մարդու, ոչ՝ նյութապաշտի,

Որ խարխափում է տգիտությունից,

Խրախճանքներով մարմինը լցնում տիղմով անհարկի:

Դժվա՜ր է լինել այստեղ եւ այնտեղ՝ միաժամանակ,

Սակայն ապրելով երկու ԱՇԽԱՐՀԻ անշարժ արանքում՝

Կարող կլինենք մշտապես զգալ Երջանկությունը՝

Այս եւ այն կյանքում, բոլո՛ր կյանքերում…

…Արարիչը վերից վար Արարել է շարունակականության հիմքով եւ բնականոն փոխշաղկապվածությամբ ու փոխլրացմամբ: Այն ինչ «վերեւում» է, դա կա նաեւ «ներքեւում», սա համարում եմ «տիեզերական հայելային արտացոլանք»: Միայն բնածիններին է տրված այդ «հայելու» մեջ իրենց արտացոլանքը տեսնել: Եվ Ազգն այստեղ հանդես է գալիս որպես Ծինարմատ: Ազգն առավելապես որակ է, քան՝ քանակ: Որակն է տալիս ազգային ինքնությունն ու էությունը, ազգայինի գիտակցումը, իսկ քանակը նպաստում է ազգի նպատակների եւ առաքելության իրականացմանը, զարգացմանն ու բազմացմանը: Ինքնամաքրման (մարմնական, մտավոր եւ հոգեւոր) հնարավորություն ունեն միայն Բնական Ազգերը, քանզի արհեստականները խառնագեն ու խառնածին են եւ նախնական՝ բնական վիճակ չեն ունեցել երբեք, որին կարող են վերադառնալ:

Աստվածային Համակարգեր ունեն միայն Բնական ազգերը, սակայն արհեստածին ազգերը եւս ստեղծել են այդօրինակ համակարգեր՝ գողանալով այլոց Աստվածներին, անվանափոխելով կամ տալով նոր անուններ… Արարիչն Արարել է բացառապես 7 Աստվածային Համակարգեր՝ Հայկական, Հրեական, Հունական, Հնդկական, Պարսկական, Եգիպտական եւ Շեղաչյաների (չինա-ճապոնա…կան) եւ նույնքան էլ Բնական Ազգեր, ըստ «տիեզերական հայելային արտացոլանք»-ի: Մնացյալ աստվածությունները սին են, իսկ ազգերն ու ժողովուրդներն էլ՝ ոչ բնածին:

Աստվածները Բնական Զորություններ են եւ չեն մեռնում, ինչպես շաղակրատում են այսօրվա կրոնական խեղկատակները: Հավերժությունը չի մահանում: Անգամ արհեստական աստվածությունները չեն մահանում, դրանց ոչ ճշմարիտ լինելը պարզվում է եւ՝ անհետանում են՝ ինչպես չեղած ամեն բանը: Հստակ է, որ համաշխարհային համարվող բոլոր կրոններն առաջացել են հին հավատքների հավատատեսության, կառուցվածքի ու բովանդակության վրա: Սակայն, դա ոչ թե հին հավատների նկատմամբ խորը հարգանքի կամ դրանց իմացության հանգամանքն է հիմնավորում, այլ՝ լրիվ հակառակը: Նոր կրոնավորները փորձել են դրանով պաշտպանվել հին հավատքների հետեւորդների ընդվզումներից՝ նրանց դեպի իրենց բերելով հարազատ հավատի ու տիեզերական ճշմարտությունների միջոցով… Այս խորամանկությունն աշխատեց այնժամ, բայց նոր՝ միջազգային կամ ազգամերժ կրոնավորները հետզհետե փորձեցին կտրել իրենց հետեւորդներին ազգային հավատների տեսլականից, ծեսերից ու Աստվածներից (քանզի հասկացան, որ հին հավատների ծիսական ու արարողակարգային ուժն անսասան է նույնիսկ աղճատված ձեւերով, ցայսօր Վարդավառի ջրոցին, Տրնդեզի կրակը, Զատիկի գունավոր ձվերի ձվախաղը եւ այլն)… եւ աղավաղեցին այլեւս փոքրիշատե ճշմարտորեն որդեգրած Տիեզերակարգն ու Արարչական հավատը…

Հայ-արիական տիեզերաիմաստությունը բնակարգով կառուցված է ՄեկԱրարչական ԲազմԱստվածության Համակարգի վրա եւ մերժում է որեւէ Աստծու կողմից Արարչի տեղի «գրավումը» (ինչը այնքան տվյալ Աստծու մեղքով չի կատարվում, որքան երկրային կրոնական ինչ-որ տեսության սնանկության հետեւանք է), ինչը մեկ այլ խեղկատակություն է, իրականում՝ հավատքային դավադրություն՝ մարդկանց հոգիները գերեվարելու համար: Արարիչը հենց Ինքը Տիեզերքը՝ Բազմազանությունն է եւ չի կարող միայն հայ կամ հրեա, հույն կամ հնդիկ, պարսիկ կամ եգիպտացի, շեղաչյա կամ մեկ այլը լինել: Բայց… Տիեզերքի Արարողն ու իրական Տերը՝ Արարիչը «դարձավ» սոսկական մի աստված (այն էլ փոքրատառով) եւ ամեն մի նորաստեղծ կրոն իր աստծուն կարգեց ամենաստեղծ, ամենա-ամենա… էլ Եհովա, էլ Բուդդա, էլ Ալլահ, էլ… անգամ մարդածին Քրիստոսը ոմանց համար դարձավ արարիչ…

Հայոց Աստվածային Համակարգ – Հայ Աստվածներ

…Ինչպես պատմությամբ է արձանագրված՝ «Հայոց հեթանոս աստվածների առաջին դիցարանը ձեւավորվել է հաության կազմավորմանը զուգընթաց՝ կրոնապաշտամունքային հավատալիքների (տոտեմիզմ, ոգեպաշտություն, բնապաշտություն, հմայական մոգություն) ազդեցությամբ»։ Հնագույն գրավոր աղբյուրներում պահպանվել են տեղեկություններ հայոց առաջին պետական կազմավորումներում գոյություն ունեցած պաշտամունքային երեւույթների մասին։ Հայկական լեռնաշխարհում վկայված առաջին պետական կազմավորման… Արատտայի (մ.թ.ա. XXVIII-XXVII դդ.) հովանավորը արարչագործ Հայա աստծու որդի Դումուզին էր (շումերերեն է՝ նշանակում է հարազատ որդի), որի անունը Բիբլիա-Աստվածաշնչի թարգմանություններում փոխարինված է Օրիոն-Հայկով։ Հայասա երկրի (մ.թ.ա. XV–XIII դարեր) աստվածները հիշատակվում են խեթա-հայասական պայմանագրում, որտեղ վերծանվել է 12 աստծու անուն։ Հայասայի դիցարանը ղեկավարել է գերագույն եռյակը.- առաջինը ռազմի աստվածությունն էր, երկրորդը՝ մայր աստվածուհին, իսկ երրորդի անունը չի պահպանվել։ Վանի թագավորության (Բիաինիլի, Ուրարտու, Արարատ) դիցարանը հիշատակվում է Մհերի դռան արձանագրության մեջ։ Այն կազմված է եղել 70 աստվածությունից՝ 35 իգական եւ 35 արական (ամեն աստված ուներ իր նշանը), եւ շուրջ 100 սրբություններից։ Դիցարանը գլխավորել է գերագույն եռյակը՝ Խալդի, Թեյշեբա, Շիվինի։ Երկրպագել են նաեւ դաշտերի, լեռների, ծովերի ու այլ աստվածությունների։ Հետբիաինական դարաշրջանում ազգակից աստվածներից ձեւավորվել է նոր պանթեոն, որը նույնությամբ պահպանվել է մինչեւ քրիստոնեության ընդունումը։ Հայոց դիցարանի բնորոշ առանձնահատկությունը միակենտրոնությունն է, չկան չար կամ չարագործ աստվածներ, մեծարվել են լույսը, բարին, ընտանեկան օջախը, գիտությունները։

Համաարիականության (նախահեթանոսական շրջանի) պառակտումը եւ հեթանոսական հավատների առանձին ձեւավորման ժամանակաշրջանը արձանագրեց, որ Հայոց դիցարանը ղեկավարում է գերագույն եռյակը՝ Հայր Արան՝ Աստվածների Հայրը (պաշտամունքային գլխավոր կենտրոնը եղել է Դարանաղյաց գավառի Անի ամրոցը), Անահիտը՝ արգասավորության, պտղաբերության մայր դիցուհին (գլխավոր կենտրոններն էին Եկեղյաց գավառի Երիզա/Երզնկա ավանը, Արտաշատը) եւ Վահագնը՝ պատերազմի, քաջության ու հաղթանակի Աստվածը (գլխավոր մեհյանը Աշտիշատում էր. կոչվել է Վահեվանյան)։

Նախահեթանոսական ՄեկԱրարչականությանը վերջ դրվեց, երբ մասնատված արիական ազգերը մրցակցելով՝ փորձեցին «արարիչ կարգել» իրենց Գերագույն Աստծուն… Մեր դեպքում՝ Հայր Արային սկսեցին համարել «Երկնքի ու Երկրի արարիչը, լիություն, բարություն եւ արիություն պարգեւողը»… Ինչը ցայսօր սխալմամբ շարունակվում է գործածվել մերօրյա որոշ հեթանոսական խմբերի մոտ: Հեթանոս շրջանը պահպանելով Բազմաստվածության Համակարգը, այնուամենայնիվ, հրաժարվեց Արարչից, ինչն էլ հանգեցրեց արիադավանության-հեթանոսության իսպառ կործանմանը:

Նույն ձեւով էլ՝ արարչամերժությամբ, հեթանոսության փլատակների ու աղճատումների վրա կառուցվեցին մեր ժամանակների կրոնները, այդ թվում՝ քրիստոնեությունը, որն իրականում հուդա-քրիստոնեություն է (նույն կերպ՝ հուդա-իսլամականությունն է ստեղծվել)՝ կրոնների հակամարտությունը ի շահ Եհովայի ընտրյալ ազգի ծառայեցնելու:

Դառնալով հեթանոսական մասնատված դիցարանին՝ նշեմ, որ հեթանոսական (հեթանոս-էթնոս-ազգ/ազգային) հավատներում «առաջացան» գլխավոր ու երկրորդական աստվածություններ, ինչը եւս թուլացրեց ազգային հավատները: Հայոց դիցարանում, բացի վերոնշյալ «գերագույն եռյակ»-ից, գլխավոր աստվածություններ էին համարվում՝ «Աստղիկը՝ սիրո եւ գեղեցկության, երկնային լույսի ու ջրի դիցուհին, Նանեն՝ ընտանիքի պահապանը, իմաստնության, ողջախոհության եւ ռազմի աստվածուհին»։ Նանեի պաշտամունքը սերտորեն կապված էր Անահիտի պաշտամունքի հետ եւ տաճարը Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում էր՝ Անահիտի տաճարի մոտակայքում։ Հիմա էլ հաճախ մեծ մորը՝ տատին, ասում են նաեւ նանե, նան, որը վկայում է Նանե դիցուհու՝ մարդաստվածության հետ կապի եւ զանգվածների մեջ նրա անվան ու պաշտամունքի տարածվածության մասին։

«Արեգակի, կրակի ու լույսի, մաքրության ու ճշմարտության աստվածը Արեգ-Միհրն էր։ Ըստ հայոց հին հավատի՝ Արեգակի սրտում ապրում են 365 սրբեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տարվա 1 օրվա տերն է. վկայակոչվում են չարը խափանելու նպատակով։ Միհրի գլխավոր տաճարը Դերջան գավառի Բագառիճ ավանում էր։ Նրան է նվիրված նաեւ Գառնիի հեթանոսական տաճարը»: Միհրի անունից են ծագել բազմաթիվ հայկական եւ օտար անձնանուններ: Միհրի աստվածության հետագա վիպական մարմնավորումները «Սասնա ծռեր» էպոսի Մեծ եւ Փոքր Մհերներն են։

Գլխավոր աստվածություն էր համարվում նաեւ «դպրության, պերճախոսության, գիտությունների եւ ուսման, արվեստների հովանավոր աստվածը Տիրը, ով համարվում էր նաեւ Հայր Արայի ատենադպիրն ու սուրհանդակը»։ Տիրը համարվել է մարդկանց ճակատագրերի գուշակն ու երազների մեկնիչը, նրանց չար ու բարի գործերի գրառողը։ Նրան նվիրված գլխավոր տաճարը հին Արտաշատի մերձակայքում էր՝ Երազամույն վայրում, եւ կոչվել է «Արայի գրչի դիվան կամ գիտությունների ուսուցման մեհյան»։ Տիրին անվանել են նաեւ Երազացույց ու Երազահան։ «Վանատուրը հին հայերի դիցարանում հյուրընկալության աստվածն է՝ պանդուխտների, օտար ճամփորդների հովանավորը, նրանց ապաստան ու օթեւան տվողը։ Վանատուրի տոնը նշել են հին հայոց տարեգլխի՝ Ամանորի առաջին օրը, որի համար հաճախ նրան անվանել են նաեւ Ամանորի դից, նույնացրել Նոր տարին անձնավորող Ամանոր աստծու հետ…

Իսկ իրականում չկան գլխավոր, առաջնային կամ երկրորդական աստվածություններ: Եղել է, կա եւ լինելու է Հայոց Աստվածային Համակարգ, որում հավերժ կան 8 Աստվածներ եւ Նրանք ունեն հստակ գործառույթներ: Գործառույթն է նաեւ Աստվածների գոյության ու քանակության պատճառներից մեկը: Գործառույթն Արարչի կամոք Աստծո էությունն է: Նույնիսկ Աստվածների ամուսնությունից ծնվածները դեռ Արարչաբնույթ Աստվածներ չեն (մնում են Աստծո զավակներ), եթե Տիեզերակարգի համաձայն չեն օժտվում հատուկ գործառույթով, ինչը զուտ Արարչի մենաշնորհն է (սա առանձին եւ ծավալուն թեմա է)… Մեր դիցարանի մնացյալ «ներմուծված» աստվածները վստահաբար հայկական չեն եւ տասնյակ կամ հարյուրներով «հայոց աստվածներ» հաշիվ անող «աստվածաբանները» կամ «պատմաբանները» արծարծում են կռապաշտական ժամանակների տարբեր ազգերի աստվածությունների խառը պաշտամունքի (ներխուժման) հետեւանքով հիշատակված անունները:

Հայորդի, որ Արորդի ես նաեւ, աղոթի՛ր, ճիշտը՝ փառաբանի՛ր քո՛ Աստծուն՝ Հայի՛ Աստծուն ու Հա՛յ Աստծուն…

Հայր մե՛ր ԱՐԱ

Հա՛յր մեր Արա՝ հայի Աստված,

Սերու՛մ ունես արարչական,

Սրբազա՛ն է անունը Քո,

Փա՛ռք Քեզ եւ մեր Աստվածներին,

որ զավակն եք Տիեզերքի:

Հա՛յր մեր Արա,

Քո սերմից ծնված հային

նոր կյանք տու՛ր,

եւ տու՛ր զորություն եւ կամք ու գալիք:

Օգնի՛ր դուրս գալ այս վիճակից,

չարի կարգից ու տիրույթից,

հաջողությու՛ն Դու բեր հային,

հայի երկրին ու նաեւ ինձ:

Փա՛ռք քեզ Աստված, Հա՛յր մեր Արա.

Հավիտյանս հավիտենից:

Ահա Հայոց բոլոր Աստվածները.- 1. Հայր Արա – Հայր (Գերագույն) Աստված, Աստվածահայր: 2. Մայր Անահիտ – մայրության եւ պտղաբերումի Աստվածուհի, Աստվածամայր: 3. Վահագն – ռազմի եւ զորության Աստված: 4. Աստղիկ – սիրո (նաեւ գեղեցկության) Աստվածուհի: 5. Միհր – արդարադատության Աստված: 6. Նանե – ողջախոհության Աստվածուհի: 7. Տիր – իմաստնության (դպրության, գիտության) Աստված: 8. Վանատուր – հյուրընկալության եւ հյուրասիրության (օջախի) Աստված:

Աստվածների անունները նույնպես Արարչի կամքի արտահայտություն են, չնայած անունները հստակորեն կարող են պարզաբանվել մեր լեզվամտածողությամբ: Հատկապես՝ մեր հին լեզվամտածողությամբ: Քանզի Հայոց Լեզուն Աստվածային Լեզու է եւ Տիեզերախորհուրդ Իմաստ ունի… Բայց մի խնդիր կա, որ դժվարիրագործելի է՝ պետք է համոզված լինել, որ Աստվածների անունները ճիշտ են «իջեցվել» Երկիր… Եթե Հայ Աստվածների պարագայում կասկած չկա (սա առանձին հոդվածով կներկայացվի), ապա մյուսների դեպքում լուրջ կասկածներ կան, որ Երկրում հնչող Աստվածների անունները այլ կերպ են հնչում Երկնքում (սա կարծարծվի, երբ վերոնշյալ հոդվածով հիմնավորվի Հայ Աստվածների անունների ճշմարտացիությունը)…

Աստվածուհիներ Անահիտն ու Նանեն Հայր Արայի քույրերն են, որ Արարչի կամոք արարվել են «տարիքային» համապատասխան համադրությամբ, իսկ մնացյալ Աստվածները (նույն համադրությամբ) Հայր Արայի՝ Աստվածահոր զավակներն են (ինչպես եւ ինչու, սա էլ մեկ այլ առանձին թեմա է)… Յուրաքանչյուր Աստվածային Համակարգում Աստվածների թիվը տարբեր է, որին որոշակի անդրադարձել եմ: Նշեցի՝ Հայ Աստվածները 8-ն են, ունեն իրենց գործառույթները, որոնցով էլ պայմանավորված Նրանց Տիեզերական Զորությունն ու Առաքելությունը: Սխալ ելակետ է, թե Հայր Արան եւ Մայր Անահիտը Այր ու Կին են, իսկ մյուս Աստվածները Նրանց Զավակներն են: Արարչից տրված Հայրության եւ Մայրության գործառույթներն են Նրանց Հայր եւ Մայր «դարձրել» եւ այսպես է բոլոր Աստվածային Համակարգերում… Եվ մեր մյուս 6 Աստվածները Հայր Արայի ու Մայր Անահիտի համատեղ կյանքի Զավակները չեն: Եվ ինչպես նշեցի՝ Մայր Անահիտն ու Նանե Աստվածուհին էլ Հայր Արայի քույրերն են՝ այսպես ասած տարիքային համադրությամբ:

Բոլոր Աստվածներն էլ (ոչ միայն Հայ) որպես Արարչի Զավակներ են ԱՐԱՐՎԵԼ եւ միայն Տիեզերքի Տիրոջ Զավակներն են:

Եվ այսպես՝ վերոնշյալ 8 Աստվածները կազմում են Հայ Աստվածային Ընտանիքը:

Այս ընտանիքում (առհասարակ՝ Աստվածային բոլոր Համակարգերում) կա մի եզակի երեւույթ՝ Տիեզերքի Տիրոջ Կամքով է, որ Վահագնը եւ Աստղիկը ի սկզբանե Այր ու Կին են (Տերը չի ընդդիմացել Սիրո Առաջին դրսեւորմանը), այն էլ վերապահությամբ, որ Աստղիկը հավետ կմնա սիրո եւ գեղեցկության աղջկական հովանավորը՝ մայրության գործառույթը մշտապես թողնելով Անահիտ Աստվածուհուն:

Մեր մյուս Աստված-Աստվածուհիները (ինչպես այլ Աստված-Աստվածուհիներ) կարող են Կին եւ Այր ընտրել, նաեւ Զավակներ ունենալ Իրենց Տիեզերաաշխարհում: Սակայն, ինչպես վերը նշեցի, Աստվածների Զավակները չեն կարող Աստվածներ լինել, քանզի դա միայն Տիրոջ Կամոք է լինում եւ Տիեզերական հստակ Գործառույթի առկայությամբ:

Հին հունական առասպելներն իրենց Գերագույն Աստծուն շատ զավակներ են ընծայում, մինչդեռ, մեր դիցաբանության մեջ հայտնի են 6 Աստվածներ, որ զավակներ են ընծայված Հայր Արային՝ Վահագնը, Աստղիկը, Միհրը, Տիրն ու Վանատուրը, հիշելով, որ Անահիտն ու Նանեն քույրերն են Աստվածահոր։

Հայկական Աստվածային Համակարգ «մտցված» հեթանոսական մյուս աստվածների «ծնողները» չեն հիշատակվում որեւէ ձեւով, ու ենթադրվում է, որ նրանց էլ են Հայր Արայի Զավակները համարել… Չնայած այդ աստվածների մայրը կամ Հայր Արայի կինը բնավ չի հիշատակվում որեւէ մեկի պարագայում։ Իմիջիայլոց, Հայր Արային երբեմն նաեւ Արամազդ են կոչում: Արա (Ար-Ա՝ Արարում Առաջին, Արարչի Առաջինն Արարած Աստվածը) խորհուրդը զուտ Հայկական Աստվածային համակարգի խորհրդանիշ է, չնայած ժամանակին փոխանցվել է հին եգիպտացիներին եւ պահպանվել Րա ձեւով: Իսկ պարսիկները Արա-ի հետ սովորաբար գործածում են Մազդա (Պաշտելի) մակդիրը՝ Արա Մազդա, ինչը որոշակիորեն ներխուժել է հայկական դիցարան՝ որպես Արամազդ: Մենք պետք է ասենք՝ Հայր Արա, Աստվածահայր Արա կամ պարզապես Արա, իսկ Արամազդ ասելը օտարահունչ եւ կոպիտ սխալ է: Հայր Արան մեր Աստվածային Համակարգում ունեցած դիրքով համապատասխանում է պարսկական Ահուրամազդային կամ հունական Զեւսին, բայց այլ բնույթի, ինքնության եւ էության Աստված է՝ հայաբնույթ է բացարձակ իմաստով: Բարի բնություն ունենալով հանդերձ, Արա Աստվածահայրը կարող է նաեւ պատժել (արդար ուժն է ծնում իրավունք սկզբունքով), եւ այստեղ չենք տեսնում պարսկական հավատին հատուկ՝ չար ու բարի աստվածների երկվությունը, քանի որ Ահուրամազդայի հակոտնյա՝ չարի աստված Ահրիմանը կամ նրա զուգահեռը հայերի կողմից չի պաշտվում։

Ավելին՝ Հայկական Աստվածային Համակարգում չկա չարի կամ մահվան աստված, իսկ երբեմն նշվող Սպանդարամետը կամ Սանդարամետը, ում ներկայացնում են որպես հայերի ստորերկրյա թագավորության աստված, որին հաճախ նույնացնում են ստորգետնյա աշխարհի, մեռելների թագավորության կամ ուղղակի դժոխքի հետ, իրականում գոյություն չունի: Հնում Սպանդարամետին նույնացրել են այգիների եւ գինու հովանավոր հանդիսացող հունական Դիոնիսիոսի կամ Բաքոսի հետ, հետագայում նա համարվել է երկրի, անդունդների, դժոխքի տիրակալ՝ Սանդարամետապետ։ Երբեմն հոգնակի «Սանդարամետք անդնդոց» ձեւով հասկացել են եւ՛ դժոխքի անդունդները, եւ՛ դժոխքի չար ոգին՝ Սպանդարամետ, Սպանդարամետապետ, երկիրն ու ստորերկրյա աշխարհն անձնավորող ոգի կամ հենց ինքը՝ ստորերկրյա աշխարհը, հին հայկական դիցաբանության մեջ մտել է պարսկական ազդեցությամբ, ծագում է հին իրանական՝ մայր երկիրն անձնավորող Սպենտա Արմայիտ դիցուհու անունից։ Հավանաբար Սպանդարամետը նախապես եղել է բուսականության եւ պտղաբերության աստվածություն. գոյություն է ունեցել «տոն սպանդարամետական պաշտամանն»։ Ուշ շրջանի պատկերացումներում երեւան է գալիս իբրեւ դժոխքի, մեռյալների ու ստորերկրյա ոգիների տիրակալ։ Ըստ Թովմա Արծրունու, երկիրը երբեմն համարվել է Սպանդարամետի իջեւանը։

Այլերի անվան մեկ այլ գործածումից էլ երբեմն Վիշապին են աստվածացրել որպես չարի բացասական ուժ, որը նույնպես սխալ է: Վիշապը երեւակայական, գերբնական էակ է ոմանց առասպելաբանություններում եւ սովորաբար պատկերվել է թեւավոր օձի կամ տարբեր կենդանիների տարրերի համադրմամբ։ Ենթադրվում է, Վիշապի կերպարում միահյուսվել են երկինքն ու երկիրը՝ վերին (թռչուններ) եւ ստորին (օձ) հակադիր աշխարհները։ Վիշապի մասին առասպելների հիմքում ընկած է անկազմակերպվածության (քաոսի) ու կազմակերպվածության (կոսմոսի-տիեզերքի) հակամարտության առասպելի նախնական մոտիվը, որը արիական (հայեվրոպական (քանզի արիացիների նախահայրենիքը Հայաստանն է), իսկ այսօր գործածվում է հնդեվրոպական աշխարհագրական ձեւը) տեսակների ավանդական պատկերացումներում առնչվել է ամպրոպին, կայծակին, ամպրոպային հողմին։ Հնագույն հավատալիքների համաձայն, Վիշապը բարձրանում է երկինք կամ երկնքից իջնում երկիր՝ առաջացնելով ամպրոպային փոթորիկներ, պտտահողմեր, կլանում արեւը՝ առաջացնելով խավարում։ Հին Արեւելքի մի շարք երկրներում Վիշապը պաշտվել է իբրեւ ջրային տարերքի, պտղաբերության ու հարստության հովանի, իսկ ավելի ուշ դարձել ահեղության, իշխանության խորհրդանիշ։ Վիշապը նախապես պաշտվել է իբրեւ ջուր, անձրեւ ու հարստություն պարգեւող ոգի, որն իր պոչը քարշ տալով երկրի վրա՝ նշագծել է ջրանցքներ փորելու ուղիները։ Գրեթե բոլոր առասպելաբանություններում ընդհանուր է Աստծո կամ Դյուցազնի ձեռքով Վիշապի սպանությունը եւ նրա կլանած ջրերի, հսկած գանձերի, ինչպես նաեւ նրան զոհաբերվող կույսերի ազատումը։

Ըստ հայկական առասպելի, վիշապի դեմ մարտնչում եւ հաղթում է Վահագն Վիշապաքաղ Աստվածը։ Վահագնի Վիշապաքաղ բնորոշումը առավելապես ընդգծում է Հայ Աստծո՝ վիշապին հնազանդեցնելու, ենթարկացնելու կարողությունը, քան՝ նրան սպանելը:

Փա՜ռք ԱՐԱՐՉԻՆ, որ Սկիզբն է եւ Վերջը Ամենայնի, Ամենակարողն է ու Ամենակատարյալը, եւ Ինքը հենց Տիեզերքն է՝ Տիրոջ Եզերքը՝ Մեծ Եզերքը…

Հա՜յր իմ ԱրԱրիչ,

Մա՜յր իմ Բնություն,

Տու՜ն իմ Տիեզերք,

Սիրու՛մ եմ ես Ձեզ,

Գալի՛ս եմ ես Ձեզ,

Կհասնե՛մ ես Ձեզ…

Իմ մե՞ջ փնտրեմ Քեզ, Տեր

Սիրու՜մ եմ Քեզ, Տե՜ր,-

Քո աներեւույթ Մարմինն ու Հոգին

Կարծես տեսնում եմ հոգուս մտքի մեջ…

Որի ներսում էլ գոյատեւում եմ

Ու կրում Գենը Տիեզերային…

Բայց, ների՛ր Դու Տե՛ր՝

Արարիչ-Հա՜յր իմ,-

Քո զավակին փոքր-ինչ համարձակ,

Որ կարծում է՝ թե Դու իր մեջ ես,

Ինչպես նա՝ Քո մեջ…

Մի տարբերությամբ սիրասուն Տե՜ր իմ,-

Որ ապրելով Քո Շնչող Մարմնում՝

Ես Քեզ կրում եմ իմ փոքրիկ Գենում,

Մտքիս մեջ, հոգում ու… երազներում,-

Անծայր Մարմինդ՝ իմ փոքրիկ մարմնում…

Փա՜ռք Քեզ Արարիչ, ես Քե՛զ եմ փնտրում

Նաեւ՛ Տիեզերքի հեռաստաններում…

Ձոն Արարչին

- Տ Ե ՛ Ր

Ամենաստեղծ եւ Ամենազոր,-

Մեր կյանքի Ակունք-Արարչաբնույթ,

Երազների կուռք-երազ արթմնի…

Նու՜րբ եթերական, բայցեւ իրակա՛ն,

Ահե՛ղ, զորավո՛ր Հա՛յր մեր փառավո՜ր,

Յուրաքանչյուրիս Գենի արձագանք,

Ների՛ր մեզ Դու Տեր, Արարի՛չ Բարի,

Իմաստ տու՛ր նորից ու Քե՛զ ուղղորդի,-

– Կանչը մեր հոգու,

– Զարկերը՝ սրտի,

– Միտքը՝ ուղեղի,

– Փա՜ռքն ու աղոթքը՝ կյանքի ու մահի…

- Տե՛ր Ամենայնի:

ՀԱՅԱ՝ որ ՀԱՅ էս

Արարման խորիմաստ մի խորհուրդ

Տիեզերածնության Երկունքից

Դրոշմվեց Տիեզերքի Ակունքին. –

Արարիչն արարեց Աստվածներ…

……………………………………………………………….…

Խորիմաստ խորհուրդն արարչական

Կերտեց նախահիմքն աստվածային‘

Որից ՀԱՅ կոչվեց Ծագումն Առաջին. –

Հավերժող Առաքելություն Յուրաբնույթ (ՀԱՅ)…

……………………………………………………………….…

Աստվածային համակարգը Հայկական

Դարձավ յուրայինն Արարչի,

Եվ Մեծ Աստվածն էր՝ Հայր Արա-ն (Ար-Ա).–

Արարող (Ար) – Արմատը (Ա) Երկնային (ԱՐԱ)…

……………………………………………………………….…

Եվ արդ՝ թույլ տուր ինձ Արարիչ,

Ես էլ կոչեմ Քեզ՝ ՀԱՅԱ.–

Ակունքը՝ Հավերժող Առաքելության Յուրաբնույթ (ՀԱՅ-Ա),

Զի Ակունքն ես Դու ամենայն եւ Արմատն ես ամենայնի…

Արարչական Խորիմաստ Խորհուրդները նույնպես կանոնակարգված են եւ անբեկանելի: Իսկ դրանց համաձայն անբնական ոչինչ արձագանք չի գտնում Տիեզերքում եւ հավերժելու հույս անգամ չունի: Կլինի դա մարդու հասկացողությամբ «համաշխարհային» նշանակության, թե խիստ անձնական, եթե անբնական է՝ մեռնող է անհետ…

Խորհուրդ Ամենայնի

Միայն ԱՐԱՐԻՉՆ էր ԱՆԵԶՐՈւԹՅԱՆ մեջ,

Ուղեղում՝ մշուշ, Քաոս խառնիխուռն,

Նախագծվում էր Տիեզերքն անվերջ

ՆՐԱ մտքերի մենաստաններում:

Եղավ Մե՛ծ Պայթյուն – Մե՛ծ Պոռթկում սրտի,

ԱՐԱՐՉԱՍՏԵՂԾ ճիչ՝ հոգում ԱՐԱՐՉԻ,

Եվ մութ Քաոսը պաշարեց չորս դին,

Մշուշ պատկերով սեղմեց ԱՐԱՐՉԻՆ:

Հաջորդ Պայթյունը ցրեց մշուշը,

Դուրս ժայթքեց պայծառ միտքը ուղեղի,

Եվ շարժման մեջ դրվեց հստակ պատկերը՝

Որպես անվերջ-սկիզբ Տիրոջ Եզերքի:

Եվ ծավալվում է Տիեզերքը միշտ

Անվերջանալի ԱՐԱՐՄԱՆ ուժից,

Կյանքն է բաբախում կարծես սրտի մեջ,

Տիեզերական Բնության Մարմնի:

Եվ գոյանում են մարմիններ տարբեր

Տիեզերական թելիկներով ձիգ,

Բոլոր կողմերից նայում դեպի վեր,

Որ չշեղվեն կյանքի ուղեծրից:

Մոլորումը՝ վախճանն է դաժան,

Զի զորությունը ԱՐԱՐՄԱՆ ուժի

Ձեւափոխում է ուժի՝ ավերման,

Ու կործանվում է մարմինն անարժան:

Կործանումը՝ ծնունդն է նորի՝

Մաքուր, անարատ Բնության Մարմնի,

Եվ միայն Գենն է փոխանցվում հնի,

Կրելով իր մեջ ԱՍՊ-ն* անմեկնելի:

Եվ ամեն մի մահ կյանք է վերստին,

ԱՐԱՐՈւՄՆԵՐԻ շղթայում անվերջ,

Կրկին ծնվում է նա, ով ապրում է

Տիեզերական Լույս-Բնության մեջ:

(*ԱՍՊ – Ամենայն Ստեղծի Պատմություն)

Արարչական ամեն բան հիմնված է սիրո վրա, սակայն որքան արդար ու բարի է Տիեզերագարգը իր հավերժական պտույտներում, այնքան արդար ու դաժան է արձագանքում անբնականին ու կործանարար երեւույթներին: Տիեզերքում հավասարապես գոյատեւում են Բարի-ն ու Չարի-ն, սակայն երբեք չանցնելով Արարչի ամրագրած սահմանները, քանզի այդ դեպքում պատժվում են եւ՛ Բարիները եւ՛ Չարիները: Իսկ Արարիչը, Նրա Պատգամախոսներն ու Բանբերները ամենուր են, բացարձակ են եւ հավատարիմ Արարչին…

Խորհուրդ Խոկումի

ԱՐԱՐԻՉ – ԱՄԵՆԱՅՆ ԷՈւԹՅԱՆ ԷՈւԹՅՈւՆ,

ԱՐԱՐԻՉ – Տիեզերք ու Բնություն,

ԱՐԱՐԻՉ – Կենաց Բնարմատն Արարման,

ԱՐԱՐԻՉ – Կյանքի ու Մահի ԴՈւ Սահման.

Տիեզերք – Մարմնավորումն ես ԱՐԱՐՉԻ,

Տիեզերք – Եզերքներ Դու անհամար,

Տիեզերք – Աստվածների Դու Օրրան,

Տիեզերք – Բնական Երկինքներ Ոգիների.

Բնություն – ԱՐԱՐՉԻ Կատարյալ Արարմունք,

Բնություն – Կատարյալի Սիրո Պաշտամունք.

Բնություն – արտացոլանք Դու Տիեզերքի,

Բնություն – հայտնություն անհայտի,

Սեր – միջուկ դու Տիեզերական,

Սեր – հավերժություն ես Բնության մեջ,

Սեր – Բանականը Բնականի,

Սեր – դու կյանքի թել մարդկային…

Մարդ – ծնունդն ես Վեհ Սիրո,

Մարդ – Աստծո դեմքով դու մարդ,

Մարդ – Արարած դու Երկրային,

Մարդ – ժամանակ կյանք ու մահի.

Կյանք – Արարման մի ակնթարթ,

Կյանք – քայքայումն ամենայնի,

Կյանք – արթմնի մի երազ,

Կյանք – շարունակություն դու մահի.

Մահ – դու կյանք Տիեզերական,

Մահ – ձուլման միջոց Բնության հետ,

Մահ – նյութ-ճակատագիր անխուսափելի,

Մահ – սկիզբ Հոգու ծննդի,

Ծնունդ – Գերերեւույթ Արարչական,

Ծնունդ – ճիչ մի նոր կյանքի,

Ծնունդ – պայքար Առաքելության,

Ծնունդ – նոր Զարթոնք դու հնի…

ԱՐԱՐԻՉ - Արարչագործության խորհուրդ է, որ նշանակում է ԱՐԱՐՈՂ: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐԱՐ-կրկնավոր արմատով եւ ԻՉ (մի բան անող) արմատով: Ըստ այդմ, պետք է տարբերակել իրարից ԱՐԱՐԻՉ եւ ԱՍՏՎԱԾ Խորհուրդները: ԱՍՏՎԱԾ-ը նշանակում է Գերագույն Խորհուրդն իր մեջ կրող: Եվ Աստվածը Արարիչ չէ: ԱՐԱՐԻՉ-ը Տիեզերքն Արարող Զորությունն է՝ Ամենայն Ստեղծին: Անհրաժեշտ է տարբերակել նաեւ ԱՐԱՐԻՉ եւ ՍՏԵՂԾՈՂ խորհուրդները: ՍՏԵՂԾՈՂԸ ստեղծում է մի բան իրենից դուրս: Եվ Ստեղծողի ու Ստեղծվածի միջեւ չի կարող լինել որեւէ գենետիկ-ծինաբանական արյունակցական, հոգեւոր կապ: ԱՐԱՐՈՂԸ արարում է իր միջից, եւ Արարողի ու Արարվածի միջեւ կա ծինաբանական-ժառանգական արյունակցական, որակական կապ: Մարդկանց դեպքում Արարողը Հայրն է: Հայրն է արարում սերունդ, նրան ժառանգաբար փոխանցելով իր բնական որակական հատկանիշները: Մայրը այս դեպքում Ծնողն է, ինչը հնարավորություն է տալիս նույնպես ներարկել սերնդին իր արյունակցական, որակական կապը՝ ի տարբերություն Ստեղծող Խորհրդի…

ԱՐԱՐԻՉ-ը Աստվածների ու Մարդկանց Արարողն է եւ ըստ այդմ՝ Արիներն իրենց ճանաչում են որպես Արեւորդի կամ Արորդի, որն էլ նշանակում է՝ Արարված որդի, Արարչածին էակ: ԱրԱրիչը ԱրԱրեց ԱրԱրածին ԱրԱրատում եւ Արիածին ԱրԱրածն այդ Արիացին էր՝ Արի Մարդը՝ Արի Մանը՝ Արմենը...

ԱՐԱՐԻՉ-ը Մեկն է ու Միակը եւ Արարչագործության Երկսեռությունը տրվել է Աստվածներին, մարդկանց ու բնածին բոլոր արարածներին: Ըստ այդմ, ԱՐԱ-ն Հայրության (Արարողի) Բացարձակ Էությունն է, որն ստացել է Արարչագործության Երկսեռությունից, իսկ ԱՆԱՀԻՏԸ նույն կերպ՝ Մայրության (Ծնողի) Բացարձակ Էությունն է…

Արիների նման Տիտանները ԱՐԱՐԻՉ Խորհրդի զգացողությունը չունեն. նրանց զգացողությունը հասնում է մինչեւ ԱՍՏՎԱԾ: Քանզի Տիտանների զգացողության մեջ Նախահայրերի հաջորդականությունը հասնում է մինչեւ Հողածին Ադամը…

Փա՜ռք Ամենակալ Տիրոջը, որ ԱրԱրիչն է նաեւ Իր Որդիների՝ Հայ Աստվածների…

ԱՍՏՎԱԾ - Գերագույն Խորհուրդն իր մեջ կրող: ԱՍՏ (ՈւՍՏ) - Գերագույն խորհուրդ, խորհրդի հաստատում: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՍ-բառարմատով եւ Տ-հաստատում արտահայտող հունչարմատով, այսինքն՝ ԱՍՏ (Գերագույն Խորհուրդ) բառով, Վ-կրավորական մասնիկով եւ ԱԾ (բերել, պահել) արմատով:

Ըստ այդմ, անհրաժեշտ է զանազանել ԱՐԱՐԻՉ եւ ԱՍՏՎԱԾ հասկացությունները: Արարիչը մեկն է (Արարող Զորություն): Իսկ Աստվածները Նրա տարբեր բնական որակներն իրենց մեջ կրող Խորհուրդներ են: Եվ ամեն Աստված իր մեջ կրում է բնական որեւէ Գերագույն Խորհուրդ՝ Սիրո, Զորության, Իմաստության, Պտղաբերումի եւ այլն:

Ուստի Ազգը ճանաչում է այնքան Աստված, որքան բնական Գերագույն Խորհուրդ է զգում: Եվ Ազգի հոգեւոր հարստության աստիճանը մեծապես կախված է նրա ճանաչած Աստվածներից, այսինքն՝ բնական Գերագույն Խորհուրդների բազմազանության զգացողությունից: Ըստ այդմ, Բազմաստվածությունը (Մեկարարչությամբ) Ազգի հոգեւոր հարստության արտահայտություն է, իսկ Միաստվածությունը՝ Ազգի հոգեւոր սնանկության արտահայտություն:

ԱՐԱՐՈւՄ եւ ՍՏԵՂԾՈւՄ - Արարչագործության խորհուրդ: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐԱՐ-կրկնավոր արմատով եւ ՈւՄ-բայակերտ  ածանցով: ԱՐԱՐԵԼ՝ չի նշանակում նոր բան ստեղծել: Եվ ԱՐԱՐԵԼ-ը չի նույնանում ՍՏԵՂԾԵԼ-ուն: Արարում է միայն Արարող Տեսակը:

Այսպես՝ Հայր Արայի զարմից Արարատում Արարվեցին Արին եւ Արփին եւ այլ արորդիներ… Այսինքն՝ Արան Արիի եւ Արփիի Հայրն է եւ նրանց ժառանգաբար փոխանցել է իր որակական հատկությունները:

Իսկ Յահվան Անապատում Ստեղծել է Ադամին հողից, Եվային էլ՝ Ադամի կողոսկրից: Այսինքն՝ Յահվան Ադամի ու Եվայի Հայրը չէ. նրանց Ստեղծողն է: Եվ Ադամն ու եվան ոչ մի որակական հատկություններով կապված չեն իրենց Ստեղծողի հետ:

Խորհուրդ Արարումի

Այն պահից ի վեր, երբ ԱՐԱՐՎԵՑ Տիեզերքն անծայր,

Եվ ԱՐԱՐԻՉՆ էլ, շունչ տալով Մարմնին, ձուլվեց նրա մեջ՝ որպես Լույս-Ճրագ,

Այդժամ հուրհրաց Սիրո Կրակը անհունության մեջ,

Եվ Ջերմությամբ իր տարածեց կյանքեր՝ անսկիզբ ու անվերջ:

ԱՐԱՐՉԻ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆ ԱՐԱՐՈւՄՆ է լոկ Սկիզբը միակ,

Եվ այն էլ անսկիզբ եւ դարձյալ անվերջ ու աներեւույթ Անեզրության մեջ,

Իսկ նոր սկիզբը վերջն է սկզբի կամ սկիզբն է վերջի,

Եվ հավերժական է Խորհուրդն այս անխախտ՝ կյանքի ու մահի:

Խորհուրդ Ծնունդի

Այն պահից ի վեր, երբ սրտաձեւ Սիրո Կրակները բյուր

Մարմիններ դարձան Ուղեղ-Թաղանթով՝ կյանքով պարուրված,

Երկիրն էլ որպես Մոլորակ-Էակ, իր պահապանին՝

ՀԱՅ-ին ունեցավ՝ Երկնի ու Երկրի երկունքից ծնված:

Եվ երկունքից այդ որպես զույգ կրծքեր,

ԱՐԱՐատը եւ ԱՐագածը վեհ դարձան կաթնատու աղբյուրների լեռ,

Իսկ սուրբ Մայր-Հողը նրանց մեջ ընկած՝

Դարձավ օրորոց՝ Բնօրրան ծաղկած,

ՀԱ՛ՅՔԸ ՓԱՌԱՊԱՆԾ…

ԱՐԱՐԱԾ - Արարչագործության խորհուրդ է: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐԱՐ-կրկնավոր արմատով եւ ԱԾ (բռնել, պահել) բառարմատով: ԱՐԱՐԱԾ-ը փաստորեն արարումի եւ ծնումի համատեղ արարչագործության պտուղն է: Ըստ այդմ՝ ԱՐԱՐԱԾ-ը Արարչի Որդին է՝ Արորդի, եւ ժառանգաբար իր մեջ կրում է Արարող Հոր եւ Ծնող Մոր բնական որակները:

ՄԱՐԴ - Սերումի հաստատման արտահայտություն ( հոմանիշ է ՄԱՆ-ին): Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Մ (արտահայտել) հունչարմատով եւ ԱՐԴ (սերումի հաստատում) բառով:

ՀԱՅԱՍՏԱՆ – Աստվածավայր: Աստվածների եւ մարդկանց բնակատեղի: Սրբազան օրենքների երկիր: Դրախտավայր եւ մարդկության փրկության օրրան… Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ՀԱՅԳ (Աստված) – ԱՍՏ (խորհրդի հաստատում) բառերով եւ ԱՆ (ծնունդ, պահպանում) արմատով՝ ՀԱՅ-ԱՍՏ-ԱՆ՝ Աստվածավայր: Ըստ այդմ, փաստորեն հոմանիշ են ԱՐԱՐԱՏ եւ ՀԱՅԱՍՏԱՆ խորհուրդները. ԱՐԱՐԱՏ-(Արիների) Արարման վայր, ՀԱՅԱՍՏԱՆ-Աստվածավայր:

ԱՐԱՐԱՏ (Արարատյան աշխարհ, Հայկական լեռնաշխարհ) - Արարչագործության խորհուրդ է, որ նշանակում է ԱՐԱՐՄԱՆ ՎԱՅՐ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԱՐԱՐ կրկնավոր արմատով եւ ԱՏ (տեղ, ամփոփում) բառարմատով՝ ԱՐԱՐ-ԱՏ:

ԱՐԱՐԱՏ-ը որոշակի աշխարհագրական բարձրադիր տարածք է: Այն ունի խիստ ընդգծված բնական սահմաններ. հյուսիսից՝ Կովկասյան լեռնաշղթան, հարավից՝ Հայկական Տավրոս լեռնաշղթան, արեւելքից՝ Կասպից ծովը, իսկ արեւմուտքում ընդգծված սահման չունի եւ սահմանափակվում է Հայկական բարձրավանդակով… Այսինքն՝ Արարատը Հայկական լեռնաշխարհն է: Ըստ հայկական ավանդության, սա հենց արարման վայրն է՝ ԱՐԱՐԱՏ-ը, որտեղ Արարիչը արարել է առաջին երկրային աստված Արիին: Արիի սերունդները բազմանալով տարածվել են Արարատից դուրս եւ տարբեր Արի Ազգեր կազմել: Իսկ Արարատում մնացած Արիները իրենց վրա պահպանում են ավանդական Արի (Արմեն) անունը:

ԱՐԱԳԱԾ - Գերագույն Զորության խորհուրդն է: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐ (արարում, զորություն) – ԱԳ (հուր) – ԱԾ (պահել, օծել) արմատներով՝ Զորության հրով օծված կամ Արարչական հրով օծված՝ ԱՐ-ԱԳ-ԱԾ: Եվ պատահական չէ, որ հենց Արագածի հետ են կապված Արիների զորությունը հաստատող հիմնական խորհուրդները:

Ըստ հայկական ավանդության, Արագածի գագաթին էր կանգնեցված Արայի Գահը. Արագածից պեղված հազար ու մի գանձերով էր Արի Մանը կռում իր թուր-կեծակին. Արագածի լանջին էին Արիները կառուցում Արարատյան Աշտարակը: Ըստ այդմ, հենց Արագածն է այն պորտալարը, որով Արարատը կապվում է Տիեզերական Զորությունների հետ: Արագածն է իր մեջ խտացնում Տիեզերական Զորությունները եւ ապա ճառագումով տարածում դրանք Արարատով մեկ: Եթե Մասիսն ունի իր արտահայտությունները տարբեր Արի Ազգերի մոտ՝ Հիմալայ, Ֆուձիյամա…, ապա Արագածը Արարչական Զորության միակ ու անկրկնելի խորհուրդն է բոլոր Արի Ազգերի համար:

ՄԱՍԻՍ - (Վերջնական խորհուրդը դեռ պիտի գտնել): Լեզվաբանորեն կազմված է ՄԱ եւ ՍԻՍ բառերով: ՍԻՍ բառի իմաստը հստակ պարզված չէ, թեեւ այն ունի նաեւ ինքնուրույն գործածություն: ՄԱ բառը կապված է ՄԱՆ անվան հետ: Ըստ հայկական ավանդության, Արի Մանը Համաշխարհային Ջրհեղեղից պատսպարվում է Մասիսի գագաթին: Ըստ երեւույթին, ՍԻՍ անվանը ավելացել է ՄԱՆ անունը եւ կազմել ՄԱՍԻՍ խորհուրդը:

Ի դեպ, այս նույն ավանդության հնդկական եւ ճապոնական տարբերակներում ՄԱՆ-ը՝ ՄԱՆՈւ-ն Ջրհեղեղի ժամանակ պատսպարվում է Հիմալայ լեռան վրա (հնդկական) եւ Ֆուձիյամա լեռան վրա (ճապոնական): Ըստ որում, Հիմալայ անունը թարգմանաբար նշանակում է Մանի էջք: Եվ նույն ավանդության երեք ազգային տարբերակներում, երեք լեռների անվան մեջ միեւնույն ՄԱ բառի գոյությունը հիմնավորում է, որ այն իրոք կապված է ՄԱՆ անվան հետ՝ Հի-մա-լայ (Մանի էջք), Ֆուձիյա-մա, Մա-սիս: Եվ ՍԻՍ բառի իմաստը պարզելուց հետո կպարզենք նաեւ ՄԱՍԻՍ անվան վերջնական խորհուրդը:

ՀԱՅ անունը նույնպես ավանդական է եւ տիեզերախորհուրդ իմաստ ունի՝ ՀԱՅ – Հավերժող Առաքելություն Յուրաբնույթ… Հայը հոմանիշ է Արմենին, իսկ Հայաստանը՝ Արմենիային: ԱՐԱՐԱՏ-ը, որպես Արիների Բնակ՝ Արարման Վայր, ճանաչված է այլ ազգերի կողմից էլ: Այսպես՝ Արարատը պարսիկներն անվանում են Արիանա Վայջո, որ նշանակում է Արիների Բնակավայր, հնդիկներն անվանում են Արիավարտա, ասորիները՝ Ուրարտու, շումերները՝ Արատտա…

ԷՐԵՎԱՆ - Արիի բնակավայր կամ Արիների բնակավայր: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԷՐԻ (ԱՐԻ) եւ ՎԱՆ (վայր) խորհուրդներով՝ ԱՐԻԱՎԱՆ՝ ԷՐԻԱՎԱՆ՝ ԷՐԵՎԱՆ: Ըստ այդմ, անընդունելի է Երեւան ձեւը, քանի որ նրա մեջ չեն արտահայտվում արմատական խորհուրդները: Ճիշտը՝ Էրեվան ձեւն է:

Ըստ հայկական ավանդության, ԷՐԵՎԱՆ-ը կառուցել է հենց ինքը՝ առաջին երկրային աստված Արին եւ իր անունով անվանել է ԱՐԻԱՎԱՆ կամ ԷՐԵՎԱՆ: Եվ իր քաղաքը նա կառուցել է Արարատի այն միակ տեղում, որտեղից երեւում են եւ՛ Արագածը՝ Արայի Գահը, եւ՛ Մասիսները՝ Աստվածների կացարանը:

Վերջին Համաշխարհային Ջրհեղեղը հիմնահատակ արեց քաղաքը եւ Մանի որդի Արամը վերականգնեց ԷՐԵՎԱՆ-ը նույն տեղում: Ըստ ավանդության, ԷՐԵՎԱՆ-ը հավերժական քաղաք է. այն միշտ պիտի կառուցվի ու երբեք ավարտին պիտի չհասնի:

Ըստ հայ-արիական մեկնության՝ Արարող Հոր եւ Ծնող Մոր բնական որակները Հայ Տեսակի մոտ Հայ Աստվածներից է գալիս…

Օ՜ Հայոց Աստվածներ, Տիեզերքի Նվիրյալ Զավակներ, Զորության, Սիրո ու Բարու Աստվածներ, ԱրԱրչական Առաքինության ու Հայոց Առաքելության Աստվածներ…

Օ՜ Հայր Արա՝ Աստվածահայր մեր, որ Քո Աստվածային Սերմից ենք մենք եւ կրում ենք Քո Անմահ Գենը (Ծինը),

Օ՜ Մայր Անահիտ, որ Արգանդն ես Հայոց ԱրԱրման, Աստվածամայրը՝ Հայորդի-Արորդիների,

Օ՜ Վահագն, Հայոց Զորության տիրակալ, ոգու եւ բազկի Դու ապավեն, քաջության ու մարտունակության տիպար,

Օ՜ Աստղիկ, սիրո ու գեղեցկության հավերժական դիցուհի, մարդու եւ բնության ներդաշնակ գեղանք,

Օ՜ Միհր, արդարադատ եւ արեւատենչ, Հայոց ոգեղեն ու անշեջ կրակ,

Օ՜ Նանե, որ կերպարն ես մեր տեսակի ողջախոհության ու կենսամաքրումի,

Օ՜ Տիր, Հայոց մտքի ու դպրության, իմաստության գանձարան, հայկականության անսպառ դպրանոց,

Օ՜ Վանատուր, հայ օջախի հյուրընկալության-հյուրասիրության շտեմարան, նվիրաբերվելու անհակ օրրան,

Օ՜ Հայկ, որ ծնունդն ես Հայր Արայի, եւ մեր Նախնի-Նահապետն ես՝ Երկնի ու Երկրի Երկունքից Ծնված,

Օ՜ Հայոց բոլոր Աստվածներ, Աստվածամարդիկ եւ Հոգե-Ոգեղեն Էակներ.-

Դուք, որ սիրում եք մեզ, բայց խռովել եք մեզանից, մեր նախնյաց ժամանակավոր թուլակամության ու դաժան-դավադիր հավատափոխության համար, դարձե՛ք դեպի մեզ՝ դեպի Ձեզ եկող նոր սերունդը, Ձեզնով ապրող, Ձեզնով սնվող Հայորդի – Արորդիներին դարձե՛ք, զորացրե՛ք մեզ մեր հավատքով եւ առաջնորդե՛ք հանուն Հայի ու Հայք-Հայաստանի… Փա՜ռք Հայ Աստվածներին եւ բարի վերադարձ դեպ մեր հոգիները…

…Իսկ 301-ի Հայոց Մեծ Սպանդից հետո, ցայսօր «գերագույն աստված», ավելին՝ «ամենայնի արարիչ» է հռչակվել Յահվահը՝ Եհովան… ՅԱՀ-ՎԱՀ-ը (ում նենգափոխված Եհովա են կոչում)՝ մեկ գերնպատակով է «արարվել»՝ ՀԱՅ-ին Տիեզերքի Արարչից եւ իր Աստվածներից հեռու ճանապարհով տանելու… ՀԱՅ-ՎԱՀ-ի (գերհզոր հայի) շուռտված տեսակ ձեւավորելու նպատակը կյանքի կոչվեց՝ ՅԱՀ-ՎԱՀ-ի՝ գերհզոր հակահայի (ՀԱՅ – ՅԱՀ) ստեղծման...

(ԱՀ-արմատը նշանակում է մեծ, հզոր: Վ-արմատը ավելանալով՝ տալիս է գերագույնի իմաստ՝ ՎԱՀ-գերհզոր, աստված, ինչպես՝ Վահագն-Հուր Աստված:

Յահվահ դեպքում՝ վերածվում է Սարսափի աստվածի, ինչին ականատես ենք լինում Բիբլիա-Աստվածաշունչն ընթերցելիս…):

Հայոց Լեզուն աստվածային լեզու է, իսկ Աստվածներն ու Աստվածամարդիկ չեն աղերսում, չեն աղոթում եւ չեն մուրում: Եվ հայ արիներն իրենց ծեսերում ձոներ են հղում եւ փառաբանում՝ առանց մուրալու…

ՅԱՀՎԱՀ - Ստորգետնյա Աստված: Լեզվաբանորեն կազմված է Յ-չգիտակցված հունչարմատով, ԱՀ (հզոր) արմատով եւ ՎԱՀ (աստված) բառով: Դեռ չպարզաբանված Յ-հունչարմատը հնարավորություն չի տալիս ճշգրտել ՅԱՀՎԱՀ խորհրդի լեզվաբանական իմաստը: Սակայն պարզ է միայն, որ ՅԱՀՎԱՀ-ը Ստորգետնյա՝ Հակաաշխարհի Աստված է եւ իր մեջ կրում է Հողի (բացասական էներգիայի) խորհուրդը, ի հակադրություն ՎԱՀԱԳՆ-ի, որը Տիեզերական (դրական էներգիայի) խորհուրդն է:

Տիեզերական Ձմռանը Երկրի վրա իշխում է Բացասական Էներգիան, այսինքն՝ ՅԱՀՎԱՀ-ը (Եհովան): Համաշխարհային կրոնները՝ Հուդայականություն, Քրիստոնեություն, Մահմեդականություն, խորքում Յահվահականություն են: Եվ քանի տարի է Տիեզերական Գարունն է մտել իր հունի մեջ եւ Երկրի վրա կիշխի Դրական Էներգիան…

Խորհուրդ Ապրումի

Պտտվում է դեռ անիվը Երկրի,

Դեռ չի ծիծաղում դահիճ սատանան,

Բայց մոտենում է պահը վախճանի,

Մարդկանց մտքերից՝ անմիտ ու դաժան:

Օ՜, մոլորյա՛լ մարդ, դու Բնության դեմ

Փորձում ես տանել քո հաղթանա՞կը.

Փառաբանելու քո դե՞մքը անդեմ,

Տե՛ս՝ մահաբեր է քո ախորժա՛կը:

Եվ եթե նույնիսկ կարողանաս դու

Հաղթել կատարյալ Բնությանն անհաղթ,

Կտեսնես մա՛հդ սարսափազդու

Եվ կանիծե՛ս քեզ հենց նույն ակնթարթ:

Շրջի՛ր, ո՜վ դու մա՛րդ, դեմքդ դեպի վե՛ր,

Թափանցի՛ր Արարչաստեղծ Տիեզերքի մեջ,

Կորած իմաստությունդ այնտեղից հետ բեր,

Որ հարատեւես ճշմարիտ-հավե՛րժ:

Խորհուրդ  Մարդկայինի

Մարդը քայլում է Տիեզերքի մեջ,

Քայլում իր մտքի թռիչքի հետքով,

Թափառում է նա անհունության մեջ՝

Իր Աստվածներին անվերջ փնտրելով:

Մարդը չի հոգնել դեգերումներից,

Բայց հաստատուն չէ այն ճանապարհը,

Որ կառուցվում է մոլորությունից,

Որից քանդվում է իր Տուն-Երկիրը:

Մարդը քայլում է, փնտրում է անվերջ,

Կգտնի՞ արդյոք իր Աստվածներին,

Թե՞ կներծծվի այն ճահճի մեջ,

Որ գոյացել է տիղմից մարդկային:

Դառնալով մեր Աստվածներին՝ նշենք, որ Հայ Աստվածները 8-ն են, որ նախանշում են Հավերժության Պտույտի 8 Թեւերը, եւ Հայոց Հավատադարձը կրկին հային կկապի իր Առաքելությանը ու կտանի Հավերժության Ծիրով…

- ԱՐԱ-ն հայերի Գերագույն Աստվածն է՝ Աստվածահայրը, Ով պահպանում է Հայ Տեսակի տեղն ու իրավունքը՝ Երկնքի ու Երկրի տիրույթներում: Նրան կոչում են «Մեծ եւ Արի Արա», ում գլխավոր սրբավայրը գտնվում էր Հայաստանի պաշտամունքային կենտրոններից մեկում՝ Անի Կամախում։ Այնտեղ էին գտնվում հայոց Արշակունի թագավորների տոհմական դամբարաններն ու գանձերը։

Հայր Արան այնքան զորեղ Աստված է, որ ցայսօր բնութագրվում է ոչ միայն «մեծ» կամ «արի» մակդիրներով, այլեւ շարունակվում է համարվել «Երկնի եւ Երկրի հզորագույն Աստվածը», «Հայր դիցն ամենայնի», այսինքն՝ բոլոր Աստվածներից ամենազորավորը: Հայր Արայի տոնին հայերը զոհաբերում էին սպիտակաթույր կենդանիներ (ցուլ, նոխազ, ձի, ջորի)։ Արա(մազդ) է կոչվել հայոց հեթանոսական տոմարի ամիսների 15-րդ օրը։

ԱՐԱ - Արարող Զորություն, Արարիչ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԱՐ (սերում, արարում) եւ ԱՀ (հզոր) բառարմատներով՝ ԱՐ-ԱՀ: Սակայն հոգեւոր զգացական արտահայտությամբ Ա՛-Բացարձակ Ձայնը չեզոքացնում է Հ-հնչյունին եւ ներկայացնում է Բացարձակ Արարող Զորության, որ ի վերուստ տրվել է Հայր Արային՝ Արարչից:

Հայ արիները Մարտի 1-ին են նշում Աստվածահայր Արայի հրաշագործության տոնը: Հայ(ր) Արա – Աստվածահայր, Հայ Տեսակի Հայր Աստված – Գերագույն Աստված: Երկրում Մարտի 1-ը նախանշում է գարնան այցը, որը ձմռան քնից պետք է արթնացնի երկրային նիրհած բնությունը: Եվ Հայր Արան, Ով Իր Աստվածային Գործառույթով Երկնի ու Երկրի Հայկական Աշխարհների Հայրն է, հետեւում եւ հայ արիներին է պարգեւում Բնության Զարթոնքը: Ձմեռը բնության մեջ նախանշում է հարաբերական մահ, իսկ Հայր Արան Իր Աստվածային Զորությամբ ապահովում է գարնան գալուստը, որը բնության մեջ հարաբերական կյանքն է նախանշում:

- ԱՆԱՀԻՏ-ը հայոց ամենասիրելի եւ պաշտելի Աստվածուհին է՝ Աստվածամայրը։ Մայր Անահիտ – Աստվածամայր – Հայ Տեսակի Մայր Աստվածուհի… Մայր Աստվածուհին առավելապես պատկերվել է երեխան գրկին՝ հայ մայրերին կամ կանանց հատուկ գլխի հարդարանքով, մինչեւ ուսերը իջնող գլխաշորով։ Նրան կոչում են «Մեծ Տիկին Անահիտ», Ով բոլոր խոհեմությունների ու պարկեշտությունների մայրն է, մարդկանց բարերար, հային պահող ու փառաբանող Աստվածուհի։ Հայոց Աշխարհի պահապան հրեշտակն է, եւ հայ թագավորները որեւէ գործ ձեռնարկելիս Մեծ Տիկին Անահիտից էին հովանավորություն եւ առողջություն հայցում։ Իբրեւ մայր աստվածություն՝ Անահիտը մայրության, բերքի եւ պտղաբերության սրբազան մարմնացումն է։ Հայկական դիցարանում ինքնաբուխ կազմվել էր աստվածային սուրբ երրորդություն, որտեղ Արայի եւ Վահագնի հետ միասին եղել է նաեւ Անահիտը:

Հայք-Հայաստանում լայնորեն սիրված ու տարածված էր մեր Աստվածուհու պաշտամունքը. Եկեղյաց գավառում, Տարոնում, Վասպուրականում, Արմավիրում, Արտաշատում կառուցված էին Անահիտի տաճարները։ Ամենանշանավորը Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանի (հետագայում՝ Երզնկա) Անահիտի տաճարն էր: Մեծահարուստ եւ նշանավոր ընտանիքները իրենց հասուն դստրերին նվիրում էին այդ տաճարին, որտեղ որոշ ժամանակ ծառայելուց հետո միայն նրանք իրավունք ունեին ամուսնանալու։ Անահիտի սրբավայրերին նվիրում էին նաեւ պիսակավոր (ճակատին սպիտակ նշան ունեցող) երինջներ, որոնք նախիրներով արածում էին նրա տաճարների շուրջը։ Երիզա ավանի տաճարում էր դրված Անահիտի ոսկեձույլ արձանը, որի համար էլ Անահիտին կոչում էին Ոսկեծղի (ոսկեբազուկ), Ոսկեհատ, Ոսկեծին–Ոսկեմայր։ Նրա արձանին ծառերի թավ ու թարմ ճյուղերից հյուսված պսակներ էին դնում։ Անահիտը պտղաբերության, զգաստության, արգասավորության, ծննդաբերության, վաղ շրջանում՝ նաեւ ռազմի աստվածուհին էր հայկական դիցաբանությունում (Անահիտի եւ Նանեի դեպքում այս փաստը կա եւ սա տարօրինակ չէ, առհասարակ բոլոր Հայ Աստվածներն էլ ռազմիկներ են, ինչը փոխանցվել էր հայ քրմերին ու քրմուհիներին, արքաներին…):

Անահիտի գործառույթը համապատասխանում է պարսկական Անահտային, հունական Արտեմիսին, եգիպտական Նիիթին եւ արհեստական ստեղծված հռոմեական Դիանային։ Մ.թ.ա. I դ. Անահիտը հայկական պետական գլխավոր Աստվածուհին էր։ Նավասարդի սկզբին (օգոստոսի 11-15-ին) մեծ շուքով նշվում էր Անահիտի գլխավոր տոնը՝ կապված բերքի հասունացման հետ։ Տոնախմբությունները վերածվում էին պտղաբերության տոնի, որի ժամանակ բազմաթիվ ուխտավորներ էին հավաքվում անահտական մեհյանների շուրջը։ Ծիսակատարությունները ուղեկցվում էին օրեր տեւող փառաբանումնրով, երգերով, խնջույքներով։ Հետագայում, քրիստոնեության հաստատումից հետո, Անահիտի պաշտամունքը վերածվում է Մարիամ Աստվածածնի պաշտամունքի։ Հայ արիները ապրիլի վերջին շաբաթվա մեջ  են Զատիկի տոնը նշում, որը նշվում է նաեւ որպես Մայր Անահիտի հրաշագործության տոն: Մարտի 21-ից՝ գարնան վերածննդից հետո, գարնանային օրահավասարին՝ Լուսնի լրման՝ լիալուսնի օրը, արորդիներն արդեն նշում են բնության մեջ գարնանային զատումի՝ բնության գունագեղ բաժանումների (երբ ամեն բան առանձնանում է իր գույնով եւ համուհոտով), բերքատվության եւ ամենայն բերրիության տոնը, քանզի Մայր Անահիտն Իր Աստվածային Գործառույթով նաեւ մայրությունն ու բերրիությունն է ապահովում: Եվ այդ օրը բազմագույն ներկված ձվերով ձվախաղը գարնան գույների զատումը՝ Զատիկն է նախանշում, եւ Աստվածամայրը հովանավորում է հայարի օջախներում բազմազավակությունը, հաջող ծնելիությունն ու մայրությունը, հայոց արտերում ու այգիներում բերքատվություն-բերրիությունը-պտղաբերությունը…

Մ.թ.ա. 34թ. հռոմեացի զորավար Մարկոս Անտոնիոսը պարթեւական արշավանքի ժամանակ կողոպտել է տաճարի հարստությունը։ Նրա զինվորները ջարդել են Անահիտի վիթխարի ոսկեձույլ արձանը, բաժանել իրար մեջ ու տարել Հռոմ։ Լուրեր են տարածվել, թե Անահիտի արձանի վրա հարձակված առաջին զինվորը կուրացել, այնուհետեւ խելագարվել ու մահացել է։ Անահիտի անունով էր կոչվում հայկական հեթանոսական տոմարի ամիսների 19-րդ օրը։

ԱՆԱՀԻՏ - Ծնող Զորություն, Աստվածամայր: Մայր Անահիտ – Հայ Տեսակի Մայր Աստվածուհի: ԱՆ-Կենսակերտ արմատ, որ նշանակում է Ծնունդ, Պտուղ, Պահպանում, Սնում: ԱՆ-արմատով կազմվում են բազմաթիվ կենսական խորհուրդներ՛ ինչպես՝ նան-ծնող, սան-որդի, ծիրան-ծիրի (տիեզերական) պտուղ, Սիրան-սիրո պտուղ, Միհրան-Միհրի որդի, Վարդան-վարդի ծնունդ, Վահան-Վահի (աստծո) տված, Անուշ-հոգուց ծնված: ԱՆ կենսակերտ արմատը կարեւոր դեր է կատարում հայոց ազգանունների (տոհմանունների) կազմության մեջ:

Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԱՆ (ծնում), ԱՀ (հզոր, մեծ) եւ ԻՏ արմատներով՝ ԱՆ-Ա-ԻՏ: ԻՏ-արմատը գործածվում է միայն հայերեն եւ որոշակի նաեւ պարսկերեն լեզուներում՝ ԱՆԱՀԻՏ (հայերեն), ԱՆԱՀԻՏԱ (պարսկերեն) եւ առայժմ դժվար է պարզել նրա վերջնական իմաստը: Արիական մյուս լեզուներում ԱՍՏՎԱԾԱՄԱՅՐ խորհուրդը արտահայտվում է ԱՆ-ԱՀ բաղադրությամբ՝ ԱՆԱՀ-ԱՆՆԱ, որտեղ Ա՛-Ձայնի ուժգնության շնորհիվ Հ-ն սղվում է: Հետագայում ԱՆԱՀԻՏ (ԱՆՆԱ) – խորհուրդը վերածվել է հատուկ անունի, ուստի հաճախ նրա հետ գործածվում է նաեւ ՄԱՅՐ (ՄԵՐԻ, ՄԱՐԻԱ) բառը: Օրինակ՝ Աստվածամայր Անահիտ կամ Մայր Անահիտ: Ըստ այդմ, բոլոր Արի Ազգերի զգացողության մեջ, թեեւ անգիտակցաբար, բայց իրականում այդ անուններում արտահայտվում է ԱՆԱՀԻՏ խորհուրդը, քանզի բոլոր այդ անունները ընտանիքի հովանավորի պաշտամունքի արտահայտություն են: Իսկ ընտանիքի հովանավորող միակ Աստվածուհին ԱՆԱՀԻՏՆ է:

Անահիտի անունով է նաեւ Արատտայի Ինաննա-Անունիտ դիցուհին: Անահիտ եւ Նուարդ (Նվարդ) անվանումների ակունքների, ծագումնաբանության, ինչպեսեւ Անահիտ դիցուհու՝ որպես հայոց հնագույն Աստվածուհու կերպարի մասին վերլուծություն ունի նաեւ մեծ հայագետ Մարտիրոս Գավուքճյանը: «Արատտա-Էրեք դյուցազնավեպից գիտենք, որ Արատտայի դիցուհին էր Ինաննան, ով եղել է նաեւ Սումերի Էրեք (Ուրուկ) քաղաքի դիցուհին: Ինաննա աստվածությունը Բաբելոնում հայտնի էր Իշտար անունով: Սումերում Ինաննայի (Բաբելոնում Իշտարի) ամուսինն էր Դումուզին (Թամմուզը), ում իր նկարագրից ելնելով՝ հայագետները նույնացնում են Արայի հետ: Իսկ Արա Գեղեցիկի կինը Նուարդն էր: Հետեւաբար, պարզ է, որ Ինաննա դիցուհին Հայաստանում պահպանվել է Նուարդ անվան մեջ:

Նու-արդ անունը բարդ բառ է՝ կազմված է Նու եւ արդ բաղադրիչներով: Նու անունը, իր կրճատ ձեւով ներկայացնում է Ինաննա-Անահիտ (կամ՝ Նանէ) դիցանունը: Իսկ արդ բաղադրիչը (արեւի Արդի աստվածությունը) Ար-ն (Արա-ն) է՝ իր ածանցված Ար-դի ձեւով: Հայերենում նու-ն պահպանվել է «հարս» իմաստով, որով Նու-արդ նշանակում է «Նու-ն Արդ-ի», այսինքն՝ «հարսը՝ կինը Արդի-Արայի»: Արդեն պատմահայր Խորենացու գրանցած տեղեկություններից  գիտենք, թե Նուարդը կինն էր Արայի: Անցյալում Արա անունը Հայկական լեռնաշխարհից տարածվել է (որոշ տեղեր նաեւ արմէնների հետ) նաեւ դեպի արեւմուտք: Իսկ Նու-արդը Շել-արդի անվանաձեւերի կազմությունն ունի նաեւ, որը նաիրյան մեկ այլ ցեղի դիցուհի էր: Ինչպես նշվեց, Արայի կին Նու-արդ անվան մեջ նստած է Դումուզիի կին Ինաննան, որ Հայաստանում հայտնի էր Anunit-Անահիտ անունով:

Զորավոր Աստվածուհի է Մայր Անահիտը եւ իզուր չէ, որ նրան շատերն են համարում «Մայրը՝ բոլոր Աստվածների եւ Արիների»: Քանզի Նա է մշտապես հովանավորում ամեն մի բեղմնավորում, ամեն մի պտղաբերում: Ավանդաբար հայերը մինչեւ հիմա ամեն տարի տոնում են բնության բեղմնավորումն ու պտղաբերումը եւ գարնանը կատարում են բեղմնավորումի տոնը՝ Զատիկը: Փառաբանում են Անահիտին ու խնդրում Նրանից՝ հովանավորել հողի բեղմնավորումը: Ապա սկսում են գարնանացանը: Իսկ աշնանը կատարում են պտղաբերումի՝ բերքահավաքի տոնը՝ Խաղողօրհնեքը, փառաբանելով Աստվածուհուն եւ խնդրելով Նրան՝ օրհնել տված պտուղները: Սա է նաեւ պատճառը, որ Անահիտին հաճախ են անվանում՝ Սնուցող Մայր, Ոսկեմայր, Ոսկեհատ, Ոսկեծղի:

- ՎԱՀԱԳՆ Աստվածը նաեւ Վիշապաքաղ Վահագն է կոչվում: Ըստ դյուցազներգության նա մի վառվռուն ու խարտյաշ պատանի է հրեղեն մազերով, բոցավառ մորուքով եւ արեգակնափայլ աչքերով։ Ծնվում է տիեզերքի բուռն երկունքի ժամանակ, երբ նրա երեք բաղկացուցիչ մասերը՝ երկինքը, երկիրն ու ծովը բռնվում են երկունքի ցավերով։ Եվ երկունքից շառագունած ծիրանի ծովի մեջ վառվող եղեգնի ծուխ ու բոց արձակող փողից վազելով ելնում է պատանի Վահագնը։

Երկնում էր երկինքը, երկնում էր երկիրը,

Երկնում էր եւ ծիրանի ծովը.

Երկունքն էր բռնել ծովում նաեւ կարմիր եղեգնիկին.

Եղեգան փողից ծուխ էր ելնում,

Եղեգան փողից բոց էր ելնում,

Եվ բոցից դուրս էր վազում մի խարտյաշ պատանեկիկ.

Նա հուր մազեր ուներ,

Ուներ բոցեղեն մորուք,

Եվ աչքերն էին արեգակներ։

Նա ծնվելուն պես կռվի է բռնվում սեւ ու ամեհի վիշապների դեմ, սպանում եւ հնազանդեցնում նրանց, ազատում տիեզերքը կործանման սպառնալիքից։ Վահագնը հայերի ռազմի եւ զորության Աստվածն է, ում համեմատում են ամպրոպի, որոտի, կայծակի հետ: Թագավորներն ու զորավարները քաջություն էին հայցում Վահագնից, հատկապես նրա գլխավոր պաշտամունքատեղի սրբավայրում, որը գտնվում էր Տարոնի Աշտիշատում՝ Հայքի-Հին Հայաստանի հոգեւոր կենտրոնում։ Վահագնին հետագայում մարդեղենացրել են եւ «դարձրել» հայերի սիրած ու մեծարած Տիգրան Մեծ թագավորի 3-րդ զավակը։ Վահագնին պատերազմի, քաջության եւ հաղթանակի գերագույն Աստված են համարում հին հայկական դիցաբանության մեջ։

Վահագնը եղել է հայոց ամենասիրված եւ ընդհանրական Աստվածը։ Որոշ առասպելազրուցներում նաեւ վկայվում է որպես արեգակային աստված։ Ըստ Անանիա Շիրակացու, ավանդաբար Վահագնի անվանը կապվող Հարդագողի ճանապարհը անվանել են նաեւ «Արեգական հին ճանապարհ»: Ըստ առասպելաբանության, կենսատու լույս անձնավորող Վահագնը, որպես քաջ որսորդ, մարտնչում է խավարը, չար ու վնասակար ուժերը մարմնավորող վիշապների դեմ։ Այդ պատճառով էլ նրան տրվել է Վիշապաքաղ մականունը։ Հայոց բարձր լեռները դիտվել են իբրեւ Վահագնի երկրային սրբազան կայաններ։ Ըստ Վասպուրականի հայոց մեջ տարածված ավանդազրույցի, Արեգակը գիշերը ծովում լողանալուց հետո, առավոտյան երկինք է բարձրանում Վարագի (Վահագն) գագաթից, իսկ նրան հարատեւ ուղեկցում են 12 ոսկե գավազանակիրներ։

Վահագնի գլխավոր տաճարը կամ մեհյանը եղել է Տարոն գավառի Վիշապ քաղաքավանին մերձակա քարքե լեռան լանջին։ Թովմա Արծրունին Վահագնին նվիրված տաճարներից մեկը հիշատակում է նաեւ Փոքր Աղբակ գավառում, մյուսը՝ Տոսպում։ Վահագնի տաճարն Ագաթանգեղոսն անվանում է «մեծագանձ՝ լի ոսկով ու արծաթով»։ Տաճարում դրվել է զորավոր Աստծու մեծ անդրին, կից սրահներում՝ Աստղիկ դիցուհու եւ Անահիտ դիցամոր անդրիները։ Վահագնի հավերժ հարսնացուն համարվում է Աստղիկը, որի սրահը կոչվել է «սենյակ Վահագնի»։

Հուդա-քրիստոնեական դավադրության եւ սպանդի (նաեւ հռոմեա-հունական շահագրգռվածությամբ եւ աջակցությամբ) ժամանակ (301թ.)՝ Գրիգոր(իս) Խավարիչը կամ Լուսամարիչը (Լուսավորիչ հորջորջյալ) իրեն ուղեկցող զորքերով համառ կռիվներից հետո կործանել է Վահագնի գլխավոր տաճարը, որի տեղում հիմնվել է քրիստոնեական առաջին մայր եկեղեցին։

ՎԱՀԱԳՆ – Գերագույն Հրե Զորություն, Հուր-Աստված: ԱՀ-Արմատ՝ նշանակում է Մեծ, Հզոր: Վ-արմատը ավելանալով ԱՀ- Արմատին, նրան տալիս է գերագույնի իմաստ՝ ՎԱՀ-գերհզոր, աստված: Օր.՝ Վահագն – Հուր Աստված, Յահվահ (նույն Եհովան) – Սարսափի Աստված, Վահան – Աստծո տված: ԱԳ-Արմատ՝ արտահայտում է ՀՈւՐ իմաստ՝ ինչպես՝ Վահագն, Արեգ, Արագած, Բագ, թագ…

Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ՎԱՀ (գերագույն զորություն, Աստված) բառով եւ ԱԳ (հուր/)արմատով՝ ՎԱՀ-ԱԳՆ: ՎԱՀԱԳՆ-ը որպես Գերագույն Հրե Զորություն՝ ՀՈւՐ-ԱՍՏՎԱԾ, համաարիական ճանաչում ունի: Օրինակ՝ ՎԱՀԱԳՆ-ին հնդիկներն անվանում են ԱԳՆԻ, ռուսները՝ ԱԳՈՆՅ, պարսիկները՝ ՎԵՐԱՏՐԱԳՆԱ: Ի դեպ, պարսկական ՎԵՐԱՏՐԱԳՆԱ-ն բացատրվում է միայն հայերեն լեզվով: Այն կազմված է երկու զուգահեռ խորհուրդների կցումով՝ ՎԵՐ-ԱՏՐ, որ նշանակում է Գերագույն զորության կրակ եւ ԱԳՆ-ԱՀ, որ նշանակում է Հրե Զորություն: Ըստ երեւույթին պարսիկների մոտ նախնական խորհուրդը եղել է ԱԳՆԱ(Հ): Իսկ ՎԵՐԱՏՐ-ի կցումը կապված է Զրադաշտականության հետ, երբ որպես տիեզերական հուրի խորհրդանիշ Արեգի փոխարեն ընդունվեց Կրակը՝ Ատրուշանը:

ՎԱՀԱԳՆ-ը Տիեզերական Հուրի Խորհուրդն է: Ի դեպ, Հուրը կրակը չէ, թեեւ կրակի մեջ հուրը շատ է: Հուրը Էներգիա է: Եվ ՎԱՀԱԳՆ-ը Տիեզերական (դրական) Էներգիայի Խորհուրդն է, հակառակ ՅԱՀՎԱՀ-ի, որը Հողի (բացասական) Էներգիայի Խորհուրդն է: Ուստի ՎԱՀԱԳՆ-ի զգացողությունը կարող են ունենալ մնայն Արիները, որոնք դրական էներգիայի կրողներ են: Իսկ Տիտանները կարող են ունենալ միայն ՅԱՀՎԱՀ-ի զգացողություն, քանի որ նրանք բացասական էներգիայի կրողներ են: Ըստ այդմ, ՎԱՀԱԳՆ-ը միայն Արիների Աստվածն է. նա Արիների Զորության, Ուժի հովանավորն է: Ամեն Տիեզերական Գարնանը, Երկնի ու Երկրի ահեղ երկունքից ՎԱՀԱԳՆ է ծնվում: Ծնվում է Չարի Վիշապին սպանելու, Վիշապի գարշանքից Երկիրը լվալու Մեծ Ջրհեղեղով եւ Արարատում պահպանելու Արարչազարմ աստվածամարդերի՝ Արիների Ցեղը: Ըստ այդմ, ՎԱՀԱԳՆ-ին անվանում են նաեւ Վիշապաքաղ: Գարուն է բերում ՎԱՀԱԳՆ-ը աշխարհին, Երկրի վրա՝ նոր պատմություն, իսկ Արարատում՝ նոր տարեգրություն: Ջրհեղեղը վերապրող Արիները Վահագնի Ծնունդից սկսում են նոր տարեգրության հաշվարկը:

ՎԱՀԱԳՆ-ը ծնվում է Գարնան առաջին օրը՝ Արեգ ամսվա Արեգի 1-ին: Եվ ավանդաբար գարնան առաջին օրը Արի Հայերը տոնում են Վահագնի Ծնունդը որպես նոր պարբերության՝ նոր տարվա սկիզբ՝ Ամանոր: Եվ կանչում են Վահագնին, սպասում Նրան: Այդ սպասումով նաեւ զորանում են: Միայն զորավորները կարող են դիմավորել ՎԱՀԱԳՆ-ին, միայն զորավորները կվերապրեն Ջրհեղեղը: Միայն զորավորներին է հովանավորում ՎԱՀԱԳՆ-ը: Տկարները չեն կարող դիմավորել ՎԱՀԱԳՆ-ին. տկարները չեն վերապրի Ջրհեղեղը: ՎԱՀԱԳՆ-ը տկարներին չի հովանավորի, քանզի պահպանելու է Արի Աստվածամարդերի Ցեղը, իսկ տկարներից աստվածներ չեն ծնվի:

Հայ արիները մարտին են նշում Հայարիական (Արիական) Նոր Տարին եւ Հայոց ռազմի ու զորության Աստված Վահագնի վերածննդի օրը: Այս երկուսը միախառնվում են, քանզի Փետրվարի 13-ի՝ Տիեզերքի Տիրոջն առաջ գնալու եւ Մարտի 1-ի՝ Աստվածահայր Արայի հրաշագործության տոներից հետո, երբ այլեւս գործի է դրված Տիեզերակարգը: Վահագն Աստվածը կռիվ է տալիս Չարի Վիշապի հետ՝ Երկրում, որն այսօր դեռ Տիեզերական եւ Երկրային Չարիների տիրույթում է, Տիեզերքի Արարչի եւ Հայր Արայի որոշումները հաստատելու համար: Եվ Արի Հայերը ու բոլոր Արիները Վահագն Աստծո վիշապաքաղության, վիշապասանձության շնորհիվ, Տիեզերքի Արարչի եւ Հայր Արայի կամքով տոնում են բնական Նոր Տարին՝ Ամանորը, որը բնահունչ զարգացումներով լինում է Մարտի 21-ին՝ Արեգ ամսվա Արեգ օրը…

Այդ օրը հայ արիները զարդարում են տոնական ծառը՝ տոնածառը (ծառզարդար) եւ (Բ)Արի Վահագնի եւ Չարի Վիշապի ահեղ մարտի հուր-բոցերի ներքո փառաբանում են Վահագն Աստծո հաղթանակը՝ որպես երկնի ու երկրի երկունք, որից հետո Վահագնի վերածնունդը նախանշում է Բնության Նոր Կյանքը՝ Նոր Տարին…

Իսկ կրակի վրայով թռչելը նաեւ վերածնված գարուն մտնելն է նախանշում, ինչպեսեւ՝ Վահագն Աստծո հետ Վիշապի արձակած կրակների դեմ մարտնչելը՝ Վահագնին Երկնային Արէգակի արտացոլանք Երկրային Կրակով աջակցելը… Այդ օրը նոր ամուսնական զույգերը, նաեւ հղի կանայք կրակի դեզի վրայով թռչելիս Մայր Անահիտին են դիմում՝ գալիք Զատիկի տոնին բազմազավակ ընտանիք եւ բարի ազատում ստանալու ակնկալությամբ:

- ԱՍՏՂԻԿ-ը հայոց սիրո եւ գեղեցկության Աստվածուհին է: Սիրո դիցուհուն նաեւ ջրի Աստվածուհի են համարել, քանզի Նրա պաշտամունքը անմիջական կապված է Վարդավառի տոնի հետ: Աստվածուհու պաշտամունքը կապված է նաեւ Արուսյակ (Վեներա) մոլորակի հետ։ Աստղիկը համարվում է երկնային լույսի Աստվածուհի, կոչվել է նաեւ Ոսկեծղի, Վարդամատն:

Աշտիշատում գտնվող Աստվածուհու տաճարը կոչվում էր «Վահագնի սենյակ», ուր Աստղիկը հանդիպում էր իր սիրած Վահագնին, քանզի նրանց սերը Արարչատուր էր եւ Արարչակնիք… Աստղիկի եւ Վահագնի ամուսնությունը համարվում էր սրբազան եւ բնույթով միակն է բոլոր Աստվածային Համակարգերում… Այդ ամուսնության հետեւանքով անձրեւ էր տեղում երկրի վրա, ծաղկեցնում երկիրը, բերք ու բարիք տալիս մարդկանց։ Աստղիկին պատկերում էին մերկ, չքնաղ գեղեցկուհու տեսքով, հաճախ՝ լողանալիս։ Նա ամեն գիշեր լողանում էր Արածանի (Եփրատ) գետում։ Նրա սիրով տարված երիտասարդ տղաները Տարոնի Դաղոնաց սարի վրա գիշերները խարույկներ էին վառում, որպեսզի դրանց լույսի տակ կարողանան տեսնել լողացող դիցուհուն, հիանան նրա չքնաղ գեղեցկությամբ։ Բայց Աստղիկը ամեն գիշեր Տարոնի դաշտը մշուշով էր պատում, որպեսզի իրեն ոչ մի օտար աչք չկարողանա տեսնել, որի պատճառով երկիրը կոչվել է Մուշ, դաշտը՝ Մշո դաշտ։

Հին Հայաստանում համոզված էին, որ Աստղիկը բնակվել է Տարոնի Ասղնբերդում, որի տանիքում բույն դրած ծիծեռնակները՝ որպես սուրհանդակներ, լուր էին տանում աստվածուհու սիրեցյալ Վահագն Աստծուն։ Աստղիկին նվիրված տաճարներ կային նաեւ Վանա լճի մերձակա Արտամետ գյուղում, Անձեւյաց գավառում եւ այլուր։ Երեւանի օպերայի ու բալետի շենքի տեղում նույնպես եղել է Աստղիկին նվիրված տաճար։ Տոնակատարության ժամանակ Աստղիկին նվիրաբերել են վարդեր (այստեղից էլ՝ նրա Վարդամատն մականունը), աղավնիներ թռցրել, ջուր ցողել իրար վրա, ուրախացել։

Ակադեմիկոս Մանուկ Աբեղյանն Աստղիկին համարում էր նաեւ «ջրի աստվածուհի» եւ համարում, որ «Գեղամա լեռներում հայտնաբերված «վիշապներ» կոչված ձկնակերպ կոթողներն Աստղիկ դիցուհու արձաններն են»։ Աստղիկը համապատասխանում է հունական Աֆրոդիտե, հռոմեական արհեստածին Վեներա աստվածուհիներին։ Աստղիկի տոնը նշել են հուլիսի կեսին՝ համընդհանուր մեծ հանդիսություններով եւ արարողություններով։ Տոնը կոչվել է Վարդավառ եւ պահպանվում է։ Վարդավառը դարձրել են Հայաստանյայց (Հայաստան այցելած, այսինքն՝ դրսից եկած) առաքելական եկեղեցու տաղավար տոներից, բայց նշում են որպես Հիսուս Քրիստոսի պայծառակերպության տոն։ Սա ոչ մի կապ չունի Վարդավառի հետ, եւ եկեղեցին դարեդար փորձեց վերացնել Վարդավառի՝ միմյանց ջրելու, ջրցողելու ավանդույթը, ինչը ցայսօր չի հաջողում...

Ըստ արիական ավանդույթների՝ «Ստորգետնյա աստվածը արարչական ընտանիքից գողանում է Աստղիկին, որի հետեւանքով արիների միջից վերանում են Սերն ու Գեղեցկությունը, նրանց հոգիներում բույն է դնում ատելությունը, եւ նրանք դառնում են տգեղ ու դժնակ։ Բայց Վահագնը, հաղթելով Վիշապին, ազատում է Աստղիկին եւ, շրջելով Արարատով, արիներին օծում է վարդաջրով, վարդավառ է սարքում ու նրանց վերստին օժտում աստղիկյան սիրառատությամբ։ Վարդավառը Հայոց աշխարհում անցնում է մեծ շուքով։ Դա հայերի ամենասիրված տոներից է։ Այդ օրը մեծ թե փոքր խանդավառությամբ իրար օծում են ջրով, միմյանց Սեր ու Գեղեցկություն են տալիս, երգում, պարում, նորոգում աստվածային խորհուրդը, փառաբանում Աստղիկին, իրար նվիրում նորոգ սիրո խորհրդանիշ ծաղիկը՝ Վարդը»։ Ըստ ավանդազրույցի՝ ծովի ճերմակաթույր փրփուրներից էր ծնվել Աստղիկը եւ որտեղից քայլում էր՝ ոտքերից կաթկթացող արյունից վարդեր էին բուսնում։ Երբ դիցուհին վարդի թերթիկներ էր թափում Հայոց աշխարհին, դրանք աննկատելիորեն քսվում էին հայ աղջիկներին եւ նրանց օժտում աստվածային գեղեցկությամբ… Աստղիկ աստվածուհու անունն է կրում Հայկյան տոմարի յուրաքանչյուր ամսվա յոթերորդ օրը։

ԱՍՏՂԻԿ - Սիրո Գերագույն Խորհուրդ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԱՍՏ (գերագույն խորհուրդ) բառով, ԱՂ (սեր, հաճելի) բառարմատով եւ ԻԿ քնքշացուցիչ մասնիկով՝ ԱՍՏ-ԸՂ (աղ)-ԻԿ: ԱՍՏՂԻԿ-ը, որպես Սիրո Գերագույն Խորհուրդ, ճանաչված է Սիրո Աստվածուհի: Եվ Աստղիկն է մշտապես հովանավորում Արիների սիրո զգացողությունը:

ԱՍՏՂԻԿ-ին՝ Սիրո Գերագույն Խորհրդին է նվիրված Վարդավառը: Վարդավառի տոնակատարությամբ Արիները փառաբանում են ԱՍՏՂԻԿ-ին, նրան վարդ ծաղիկներ նվիրում, վարդաջրով օծում իրար եւ իրենց մեջ, ինչպես ասացինք, նորոգում են Աստվածային Սիրո զգացողությունը: Ըստ այդմ, ԱՍՏՂԻԿ-ին անվանում ենք նաեւ ՎԱՐԴԱՄԱՏՆ, որ նշանակում է Սիրո Գերագույն Խորհուրդը Պահպանող:

Հայ արիները հուլիսի 27-ին նշում են  Վարդավառի տոնը, որը նշվում է նաեւ որպես սիրո Աստղիկ Աստվածուհու տոն: Վարդ՝ Վ-Արդ նշանակում է Գերագույն-Վերին Սերումի Խորհուրդ, Գերագույն Սիրո Խորհուրդ: Վարդավառը նախաշնում է Գերագույն Սիրո խորհրդով վառվել-խանդավառվելը, օծվելը: Այդ օրը հայ արիները միմյանց նաեւ ջրում են՝ ջրոցի խաղալով, քանզի ջուրը նախանշում է մաքրություն, ջրվելը՝ մաքրվել, իսկ Սիրո Գերագույն Խորհրդի կրող եւ պահապան Աստղիկ Աստվածուհուն (ուրեմնեւ՝ յուրաքանչյուրն իր սիրուն) ընդառաջ գնալու համար կատարվում է ջրով մաքրվելու-օծվելու արարողություն:

- ՆԱՆԵ Աստվածուհին հայոց ողջախոհության, իմացության կրողը եւ հովանավորն է: Չնայած երբեմն նրան նաեւ որպես ռազմի Աստվածուհու են պաշտել, քանզի հավասարակշիռ ու ողջախոհ կեցվածքով նաեւ հայոց ռազմուժի հենարանն է եղել: Նանեն համարվել է նաեւ ընտանիքի առողջ մթնոլորտի ու կենսակերպի պահապանը:

Նանե Աստվածուհու հայտնի տաճարը գտնվում էր Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում, Անահիտի տաճարի մոտակայքում։ Հայության մեջ մինչեւ այժմ էլ մեծ մորը, այսինքն՝ տատին, նանե են կոչում, մի բան, որ վկայում է Նանե դիցուհու մայր աստվածության հետ ունեցած կապի, ընտանիքների ամրության եւ մարդկանց մեջ նրա անվան ու պաշտամունքի լայն տարածվածության մասին։

ՆԱՆԵ – Որեւէ բացատրություն այս մասին չկա: Սակայն ակնհայտ է, որ ՆԱ եւ ՆԵ արմատները հայոց արական եւ իգական ինքնությունները բնորոշող բառարմատներ են: Գրաբարում ՆԱ դիմելաձեւով դիմում էին արական սեռի, իսկ ՆԵ դիմելաձեւով՝ իգական սեռի ներկայացուցիչներին: Սա որոշակի պահպահվել է նաեւ արեւմտահայերենում:

Այսպես՝ Աստվածուհին իր ՆԱ-ՆԵ անվամբ հայ արական եւ իգական սեռերի ողջախոհության խորհուրդն է կրում, ինչը ՆԱՆԵ միասնությամբ նաեւ ողջախոհություն է բերում հայ ընտանքիներին, ազգին:

Հայ արիները հունիսի 22-ին նշում են Հայոց ողջախոհության Նանե Աստվածուհու տոնը: Արիական հայերի տոնացույցով հյուրընկալության, լի-առատության եւ Վարդավառ-սիրո տոնի միջեւ նշվում է ողջախոհության Աստվածուհու տոնը, եւ հայ արիները փառաբանում են Նանե Աստվածուհուն՝ ակնկալելով, որ Նա իր ողջախոհությամբ կօգնի նաեւ տարվա հաջորդ կեսն անցկացնել առավել կազմակերպված եւ նպատակային, նաեւ գալիք ձմռանը դիմակայելու պատրաստ:

Այդ օրը նաեւ ամառային արեւադարձի օրն է, եւ մարդիկ ողջախոհության Աստվածուհուն փառաբանում են Բնական Կարգի պահպանման եւ բնության բարիքներով մարդկանց ապահովելու համար:

- ՄԻՀՐ-ը Երկնային լույսի եւ Արե(է)գակի (Ար-Է(Ի)գ-Ակ – Ար-ական եւ Իգ-ական Ակ-ունք) Աստվածն է համարվում հայոց մեջ: Լուսաճաճանչ Միհրը հայոց արդարադատության Աստվածն է, իսկ նրա գլխավոր տաճարը գտնվում էր Դերջան գավառի Բագահառիճ գյուղում։ Միհրին է նվիրված նաեւ Գառնո արիադավան-հեթանոսական տաճարը։ Միհր-լույսի, մաքրության, բարության Աստված է նաեւ:

Միհրի պաշտամունքը լայն տարածում ուներ Հայաստանում։ Հին հայկական օրացույցի յուրաքանչյուր ամսի 8-րդ օրը կոչվում է նրա անունով՝ Միհր, իսկ յոթերորդ ամիսը, որ համապատասխանում է այժմյան փետրվար ամսին, դարձյալ կոչվում էր նրա անունով՝ Մեհեկան։ Միհրի անունից է ծագում նաեւ հին հայոց հեթանոսական սրբավայրերի ընդհանուր կոչումը՝ մեհյան։ Միհրի անունն ու արարքների հիշատակը որոշ ձեւափոխումներով պահպանվել են «Սասնա ծռեր» հերոսավեպում, հանձին Մեծ եւ Փոքր Մհերի անունների ու վեպերի։

Միհրին եւ միհրականությունը հաճախ են նույնացնում պարսկական կամ հնդկական փոխառությունների հետ, սակայն, Հայկական Լեռնաշխարհից Միհրի մասին առաջին գրավոր հիշատակությունը մեզ է հասել մ.թ.ա.14-րդ դարից եւ միայն դրանից 1000 տարի անց՝ մ.թ.ա. 4-րդ դարից սկսած է Միհրը հիշատակվել պարսից սեպագրերում եւ հնդկական վեդաներում:

Արդեշիր Բ Բարեպաշտ արքան (մ.թ.ա. 405-359), կրոնական հեղափոխության արդյունքում, մ.թ.ա. 395թ. Միհրի եւ Անահիտի պաշտամունքները ներմուծեց Պարսկաստան՝ դրանք միաձուլելով զրադաշտականությանը: Մ.թ.ա. 1-ին դարի Միհրի պաշտամունքը ներթափանցեց Հռոմ: Մ.թ. 3-րդ դ. այն արդեն տարածված էր Հնդկաստանից մինչեւ Իսպանիա ընկած ամբողջ (հայեվրոպական) տարածքում:

Միհրը հայոց դիցարանում եղել է լույսի, մաքրության աստվածը։ Ենթադրվում է, որ Հայաստանի հնագույն մայրաքաղաք Արմավիրում եւս գտնվել է Միհրին ձոնված տաճար։ Միհրի պաշտամունքն սկսում է վերանալ մ.թ.ա. 4-րդ դարում։ Լույսի, մաքրության աստծո պաշտամունք է եղել նաեւ հին աշխարհի այլ երկրներում, որտեղ այն կոչվել է Միթրաս։ Ըստ հայոց հին հավատքի՝ Արեգակի սրտում ապրում են 365 սրբեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տարվա 1 օրվա տերն է. վկայակոչվում են չարը խափանելու նպատակով։ Ըստ հնագույն հավատքի, աշխարհը ներկայացնում էր աղի մի ծով (Վանա լիճը), որի մեջ կա մի ժայռ, եւ երբ երկինքը պատվում է, լույս է ընկնում ժայռի վրա եւ քիչ ժամանակ հետո ծնվում է արարչագործ Միհրը՝ մերկ, գլխին՝ հայկական (փռյուգիական) գլխարկ, ձախ ձեռքին՝ ջահ, որով էլ լուսավորում է աշխարհը։ Միհրը՝ սպանելով ցուլին, նրա մասերից արարում է աշխարհը եւ հաստատում աստվածային օրենքը։ Միհրի պաշտամունքի վերաբերյալ առաջին հիշատակությունը վերաբերում է Հայկական լեռնաշխարհում գոյություն ունեցած Միտաննի թագավորությանը։ Միհրի գլխավոր տաճարը Դերջան գավառի Բագառիճ ավանում էր։ Նրան նվիրված տաճարի ավերակներ են հայտնաբերվել Արտաշատ մայրաքաղաքի տարածքում. այն կառուցված է եղել սեւ մարմարից ու վերակառուցվել է 1-ին դարում՝ Տրդատ Ա-ի կողմից։

Նեմրութ լեռան վրա գտնող Անտիոքոս Ա-ի դամբարանի մոտ կառուցված Հայ Աստվածների արձանախմբում կա նաեւ Միհրը՝ նստած Հայ Արայի (Արամազդի) ձախ կողքին։

ՄԻՀՐ (ՄՀԵՐ) – Ոգու Ուխտի, Հոգեւոր Ուխտի, Դաշինքի Խորհուրդ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ՄԱՀ (ոգի) բառով եւ ԱՐ (ուխտ)  արմատով՝ ՄԱՀ-ԱՐ՝ ՄԻՀ-ԸՐ՝ ՄԸՀ-ԷՐ: Ի դեպ, հնդկական ԹԱՃ-ՄԱՀԱԼ դամբարանը հենց նույն բառակազմությունն ունի եւ արտահայտում է նույն խորհուրդը՝ ԹԱՃ (մեծ, բարձր) – ՄԱՀ (ոգի) – ԱՐ (ուխտ), որ նույնանում է ՄԻՀՐ (ՄՀԵՐ) խորհրդին: Որպես Ոգու Ուխտի խորհուրդ, հայերի մեջ ՄԻՀՐ-ը հաճախ նույնանում է ԱՐՏԱՎԱԶԴ-ին, որ նշանակում է Արտի Աստված: ԱՐՏ-ը՝ արարումը, արյունը պահպանող Աստվածադիր Խորհուրդն է (Օրենքը):

Եվ շատ հաճախ այդ երկու խորհուրդները գործածվում են միասին՝ Արտավազդ Միհր (Արտի Աստված Միհր): Երբեմն էլ գործածվում է միայն ԱՐՏԱՎԱԶԴ խորհուրդը:

Հայ արիները դեկտեմբերի 22-ին նշում են Հայոց արդարադատության Աստված Միհրի տոնը: Այդ օրը ձմեռային արեւադարձի օրն է նաեւ, ու այս բնական կարգի վերահաստատումից պաշտվել է նաեւ որպես լույսի ու ջերմության Աստված (Արեգակ-Աստված):

Հայ Տեսակի Արարման տոնից հետո հայ արիները ձմեռային արեւադարձի օրը փառաբանում են Միհր Աստծուն՝ Տիեզերական արդարության եւ իրավունքի վերահաստատման ակնկալիքով, Հայ Տեսակի Առաքելության վերաիմաստավորման համար՝ Երկիր մոլորակում եւ Տիեզերաաշխարհներում:

- ՏԻՐ-ը Հայոց իմաստության Աստվածն է: Տիրը նախկինում ընկալվել է նաեւ որպես Արեւի Աստված, իսկ ավելի ուշ համարվել է Հայր Արայի դպիրը, գրի ու գրականության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների, երազացույց Աստվածը հին հայկական դիցաբանությունում: Համարվել է Հայր Արայի ատենադպիրն ու սուրհանդակը, մարդկանց ճակատագրի գուշակն ու երազների մեկնիչը, նրանց չար ու բարի գործերի գրանցողը, ննջեցյալների հոգիները անդրշիրիմյան աշխարհ ուղեկցողը։ «Նա մի ամբողջ ամիս զբաղվում էր մարդկանց ծնունդներն ու մահերն իր մատյանում գրանցելով, մնացած տասնմեկ ամիսներն արարչագործության ավիշ էր ներարկում գրողներին, երաժիշտներին, պատկերահաններին, եւ քարագործ-ճարտարապետներին»… Հայոց դիցաբանությունում նշված է, որ «հին հայերի իմաստությունների, ուսման, գիտության Աստվածն էր Տիրը՝ Արա Գերագույն Աստծո գրիչը կամ քարտուղարը, որի պաշտամունքատեղին հին Արտաշատի մոտակայքում էր եւ կոչվում էր Արայի գրչի դիվան կամ գիտությունների ուսուցման մեհյան»։ Այսօրվա լեզվով ասած՝ դա Արա Աստծո քարտուղարի, այսինքն՝ Տիր Աստծո գրասենյակն էր, որը միաժամանակ գիտությունների ուսուցման տեղ էր, որտեղ հեթանոսական կրոնի պաշտոնակատար քրմերը գիտություն եւ իմաստություն էին սովորում։ Քրմական գիտությունների կամ իմաստությունների մեջ էր մտնում նաեւ գուշակությունը, հատկապես երազների մեկնությունը, երազահանությունը։ «Դրա համար էլ Տիր Աստվածը կոչվում էր նաեւ երազացույց ու երազահան, այսինքն՝ քրմերը նրանից սովորում էին երազների գուշակության արվեստը, իսկ Տիրի պաշտամունքի վայրը հին հայերը կոչում էին «Երազամոյն տեղիք» (երազալից, երազառատ տեղեր)։ Այստեղ ուխտ եկողները քրմերի միջոցով Տիր Աստծոց ստանում էին իրենց տեսած երազների գուշակությունը»։

Մեր թշնամիները լավ են ընկալել Տիր Աստծու խորհուրդը եւ ավելի քան հասկանալի է, թե ինչու հենց Նրա տաճարը, ըստ պատմիչ Ագաթանգեղոսի, առաջինը գնացին քանդելու հուդա-քրիստոնյա ավերիչները: Գրիգորիս Խավարիչը նախ որոշեց հիմնահատակ ավերել ու ոչնչացնել հայոց միտքը՝ լուսավորությունն ու իմաստնությունը, արարչականության ու ամենայն աստվածայինի ըմբռնումը, որոնց սրբազան պահապանն է Տիր Աստվածը… Այժմ Զվարթնոցի տաճարի տեղում եւս կան Տիր Աստծո տաճարի հետքերը (բազմիցս եմ շեշտել, որ Տիր Աստված ունեցող ազգը չէր կարող տառաճանաչ չլինել եւ Հայոց Այբուբենի «հայտնաբերման» գաղտնիքն ընդամենը թաքցրած պահոցներից (նաեւ այլազգիների) օգտվելով է վերաարարվել, ինչը երբեք չի նսեմացնում Մեծն Մաշտոցի վերհանած գործը…):

Հայ Աստվածների պաշտամունքը վերցրել ու տեղայնացրել են ոչ միայն բնական ազգերը, այլեւ՝ հետագայում ինքզինքը ազգ հռչակած որոշ խառնածին հավաքականություններ, որոնց նախնիները Հայկական լեռնաշխարհից սփռված հայերն են եղել… Այդ մասին այսօր բացահայտ խոսում են բասկերը Իսպանիայում, բավարացիները՝ Գերմանիայում, բրետոնները՝ Անգլիայում եւ Շոտլանդիայում… Հաճախ էլ Հայ Աստվածների անուններն են փոխել կամ նոր անուններով կոչել՝ իրենց լեզվամտածողությանը հարիր: Հայկական «Տիր» աստվածությունը ինչպես որոշ եվրոպական, այնպես էլ սկանդինավյան ժողովուրդների մոտ պահպանվել է որպես Պատերազմի Աստված… Հատկապես (Նորվեգիայում) ռազմաշունչ վիկինգները աստվածային այդօրինակ որակների դավանանքին են ձգտել միշտ:

Իհարկե, բոլոր (ոչ միայն Հայ) Արարչածին Աստվածներն էլ ի բնե ռազմիկներ են, սակայն Արարիչը նաեւ հստակ գործառույթներ է սահմանել Նրանցից յուրաքանչյուրի համար, իսկ Հայոց Տիր Աստվածը ստացել է իմաստության եւ դպրության գործառույթի հովանավորի աստվածային զորավոր առաքելությունը: Տիրին նվիրված գլխավոր տաճարը կոչվել է Երազամույն, տոնահանդեսը՝ Տիրական։ Տեառնընդառաջ տոնը հեթանոս շրջանի մի որոշ հատվածում նվիրված է եղել Տիր Աստծուն եւ կոչվել է Տրնտես (Տիրին տեսության)։ Նրա անվան հետ են կապված «գրողի տարած», «գրողի ծոցը» արտահայտությունները:

Հայոց հին տոմարի 4-րդ ամիսը Տիրի անունով կոչվել է Տրե կամ Տրի, ծիածանը՝ Տիրական կամ Տրական գոտի։ Նրա անունով են կոչվել Տիրինկատար լեռը, Տիրակատար քաղաքը, Տրե եւ Տիրառիճ գյուղերը, ինչպես նաեւ մի շարք անձնանունները (Տիրան, Տիրոց, Տրդատ)։ Տիրին նույնացրել են հունական Ապոլլոնին եւ Հերմեսին։ Անգամ արծարծվում է հռոմեական ժամանակներում Տիրի գործառույթի ընկալման մասին, եւ Տիրենյան ծովի անունը, որ ցայսօր ողողում է Իտալիայի ափերը, եւս կապում են Հայ Աստծու անվան հետ:

ՏԻՐ - Իմաստության Աստված։ Լեզվաբանորեն դեռ չպարզված անուն։ Սակայն առաքելությամբ պայմանավորված ունի հստակ բացատրություն: Տիրին գործածականում նաեւ Տրե ասելը եւս հավաստում է, որ խոսքը հենց տիրելու մասին է, իմաստությանը, արվեստներին, գիր-գրականությանը եւ ամենայն արժեքներին տիրելու՝ այդ ամենը նպատակայնորեն օգտագործելու մասին է: Եվ ամենաառաջինը Տիր Աստծո տաճարի հիմնահատակ վերացումը Գրիգոր Լուսամարիչի կողմից այդ նպատակն էլ հետապնդում էր՝ հային զրկել իմաստությունից, ինքնության ու էության ճանաչումից…

Հայ արիները հոկտեմբերի  2-րդ կեսին են նշում Հայոց իմաստության Աստված Տիրի տոնը: Նախնյաց նվիրված տոնակատարությունը եւ նախնիների հոգիների հետ շփվելը վերաիմաստավորվելու է մղում հայարիներին, եւ նրանք դիմում ու փառաբանում են Տիր Աստծուն՝ Նախնյաց հոգիների հետ նորոգած կապն ու կյանքը Աստվածային Իմաստնությամբ պատելու եւ պահպանելու համար: Նաեւ մարդկանց եւ հոգիների Հայկական Աշխարհների կապը մշտառկա պահելու համար: Տիր Աստվածը նաեւ արվեստի ու արհեստների, հայոց մշակույթի եւ ավանդույթ-սովորույթների պահապան Աստվածն է, որի համար այդ տոնը նշում են բազմաթիվ ասպարեզների ազգային շերտեր, առայժմ դեռ միմյանցից զատ: Հայ արիները փառաբանում են օրվա խորհուրդը պահպանող Տիր Աստծուն, որպեսզի Նա դառնա դեպի ազգը՝ բերելով իր հետ հայոց իմաստնության ու ողջախոհության խորունկ տարրերը:

- ՎԱՆԱՏՈւՐ-ը հյուրընկալության եւ հյուրասիրության (օջախի) Աստվածն է: Հայերի համընդհանուր սիրո ու ճանաչման արժանացած Աստվածներն էին Ամանորն ու Վանատուրը, ինչը իրականում նոււն գործառույթն ունի: Եվ Վանատուրին նաեւ Ամանորի Աստված էին կոչում: Այս համատեղ տոնն ու պաշտամունքը կատարվում էր հայոց նոր տարվա օրերին՝ Գարնանը՝ Մարտի 21-ին եւ որոշ ժամանակ նաեւ Նավասարդին, որ հայոց հին տոմարով համընկնում էր հուլիսի վերջերին եւ օգոստոսի սկզբներին: Նավասարդը ամանորյա առաքելությունը ստացել էր ի պատիվ Հայկ Նահապետի՝ Տիտանյան Բելի դեմ տարած փառահեղ հաղթանակի: Մարտյան ամանորը նշվում է նաեւ Վահագն Սստծո փառահեղ հաղթանակով Վիշապի նկատմամբ, իսկ Նավասարդի տոնախմբությունները համաազգային մեծ շուքով ու ցնծությամբ կատարվում էին հատկապես հայոց հին հոգեւոր կենտրոններից մեկում՝ Բագրեւանդ գավառի դաշտավայրում գտնվող Բագավանում, որ նշանակում է դիցավան կամ աստվածավան։ Այս ավանում էր գտնվում նոր տարվա աստվածների՝ Ամանորի եւ հյուրընկալ Վանատուրի պաշտամունքատեղին։ Եթե Ամանորը խորհրդանշում էր նոր տարին ու նրա բերած նոր պտուղները, ապա Վանատուրը, որ բառացի նշանակում է օթեւան տվող, հյուրընկալ, խորհրդանշում է Նավասարդին եւ այլ օրերի Բագավան այցելած բազմահազար հյուրերին ու ուխտավորներին հյուրընկալելու, իջեւան տալու իրողությունը։ Հայոց Տիգրան վերջին թագավորը Բագավանում իր եղբոր՝ Մաժան քրմապետի գերեզմանի վրա սրբավայր է շինում, որպեսզի բոլոր անցորդները վայելեն այդտեղ զոհաբերվող կենդանիների միսն ու խմիչքը, միաժամանակ նույն տեղում գիշերեն եւ հյուրընկալվեն:

Վանատուրն ու Ամանորը մեկ Աստված են, եւ այս դեպքում՝ Վանատուր նշանակում է տեղ-օթեւան տվող, հյուրընկալ Ամանոր։

ՎԱՆԱՏՈւՐ - ՎԱՆ (վայր, օթեւան, օջախ) բառարմատը միանգամից նախանշում է ՎԱՆ-Ա-ՏՈւՐ-ի առաքելությունը, օթեւան տվող, հյուրընկալող եւ հյուրասիրող Աստված: ՎԱՆ-ը իր խորհուրդն ունի, ինչպես՝ ԷՐԻՎԱՆ-ի կամ ԱՐԻԱՎԱՆ-ի դեպքում, բայց վերջինների ժամանակ նաեւ՝ Արիի բնակավայր կամ Արիների բնակավայր:

Հայ արիները մայիսի առաջին շաբաթվա մեջ են նշում Հայոց հյուրընկալության Աստված Վանատուրի տոնը: Մարտի 21-ի՝ Ամանորի եւ Ապրիլի 26-ի՝ Զատիկի տոներից հետո, երբ գարունը արդեն բերք ու բարիքի եւ բնական ընթացքի ու ամռան սպասման մեջ է, հայ արիները հյուրընկալ դռները բաց փառաբանում են Վանատուր Աստծուն, որ հայ օջախները միշտ հյուրընկալ պահի եւ Հայաստան աշխարհը լի ու առատ դարձնի… Երբ գարնան եռուզեռն իր ընթացքի մեջ է մտնում, հայարի օջախներում նոր թափ է ստանում հյուրընկալությունն ու հյուրասիրությունը: Հայոց հյուրընկալության երաշխավորն ու հովանավորը Վանատուր Աստվածն է՝ հայ օջախների պահապանը:

Համաարիական-նախահեթանոսական հավատի տրոհումը հանգեցրեց ազգային հավատների առաջացմանը, ինչը որոշակի խառնակչությունների տեղիք տվեց, եւ հայերը ոչ միայն «սեփականացրեցին» այլերի Աստվածներին (հունական, պարսկական, հնդկական, հրեական, անգամ արհեստական ստեղծած հռոմեական թե ասորական) այլեւ աստվածացրել են իրենց շատ Աստվածամարդկանց…

– «Հայկ եւ Բել» առասպելը ավանդավեպի փոխարկվելու հնամենի նմուշ է. ենթահիմքում ընկած է լույսն ու գարունը խորհրդանշող աստվածային պայքարն ընդդեմ խավարն ու ձմեռը մարմնավորող բռնակալի։ Առասպելը, որը պատմական իրողության վրա է հենված, պատմում է հայկական ցեղի կամ նախահայրերի ու նրանց հարավային հարեւանների (ասորեստանցիներ կամ բաբելացիներ) մասին: Այն վերածվել է նաեւ դյուցազնավեպի:

Սակայն միտումնավոր սխալ մեկնությամբ Աղեղնավոր Հայկը դարձել է հայ ցեղի նախնի՝ հիմնադիր՝ Հայկ, իսկ բռնակալը Բելը՝ սեմական ժողովուրդների արեգակնային աստված կամ Ասորեստանի թագավոր՝ Բել։ Վերջինս հպատակեցնում է բոլոր հսկաներին ու ժողովուրդներին, իսկ Հայկը չի հպատակվում եւ «իր տոհմով Բաբելոնից գալիս է Արարադ երկիրը, ապա անցնում Հարք, հիմնում իր անունով բնակավայր՝ Հայկաշեն եւ բնակվում այնտեղ»։ «Տիտանյան Բելը դեսպան է ուղարկում Հայկի մոտ՝ առաջարկելով հնազանդություն եւ խաղաղություն։ Հայկը մերժում է, Բելը մեծ զորքով մտնում է Արարադ երկիրը։ Ճակատամարտում Հայկն իր երեքթեւյան նետով սպանում է Բելին»։ Ըստ ավանդավեպի՝ Հայկից սերում են հայերը, իսկ նրա բնակած երկիրը կոչվում է Հայք։ Կռվի վայրը Հայկն անվանում է Հայոց ձոր։

Իսկ իրականում Հայկ Նահապետը հայ ազգի հիմնադիրը չէ, ինչպես շարունակում են պնդել հայի տարիքը նվազեցնելու միտում ունեցողները: Հայ ազգը Արարչի արարած 7 բնածին ազգերից մեկն է, եւ Հայոց փառահեղ նախնին ազգի այն ներկայացուցիչներից է, ով մեր պատմական Աստվածամարդ էություններից մեկն է, որ այդ ժամանակահատվածում կատարեց իր եւ հայ տեսակի առաքելությունը…

Արարիչն է արարել Հայ Աստվածներին՝ ստեղծելով Հավերժող Առաքելություն Յուրաբնույթ (ՀԱՅ), որ պիտի տիեզերական առաքելությունն իր շարունակեր նաեւ Երկրում, արդեն որպես արարչածին ազգատեսակ ու մարդատեսակ: ԱրԱրիչն ԱրԱրեց ԱրԱրածին ԱրԱրատում եւ ԱրԱրչածին ԱրԱրածն այդ Հայ Աստվածների Զարմից էր եւ ուներ Հավերժող Առաքելություն Յուրաբնույթ… Նա Արի Մարդն էր՝ Արի Մանը՝ Արմանը կամ Արմենը՝ Արորդիների՝ Երկրային Աստվածների Ծինը (Գենը)…

Եվ Հայկը կատարեց իր երկնային առաջադրանքը, որ երկրային առաքելությունն էր իր: Վերականգվեց հայի իշխանությունը Հայքում՝ Հայկի նախապապերի երկրում: Բայց այս պատմական փաստը (արտաքին ու ներքին) պատմա-ստագիտությամբ շարունակում են աղավաղել: Նախ փորձեցին Հայոց պատմությունն սկսել հուդա-քրիստոնեության ներխուժման պահից, իբր հայն այդպես միայն ազգ դարձավ, որ հազիվ 2 հազար տարեկան է: Բայց չհաջողելով կրոնախեղ սուտը՝ փորձում են մեր պատմությունն ու ինքնությունը սահմանափակել 4-5 հազար տարվա մեջ՝ մոռացության մատնելով բյուր հազարամյակների հասնող մեր արաչական անցյալը: Անգամ Աստվածազարմ Հայկին Աստված հռչակելով՝ փորձել են մեր Աստվածներին մարդեղեն դարձնել՝ իբր հիմնավորելով Հայ Աստվածների ոչ Արարչածին ու Հավերժական լինելը… Սա թշնամական (ներքին ու արտաքին) դավադրություն է: Հիշեցնենք, որ պատմահայր Մովսես Խորենացին է անգամ արձանագրել (ում աշխատությունների հիմնարար մասը նույնպես ոչնչացվել է հուդա-քրիստոնեական գրաքննությամբ), որ Հայք վերադառնալով՝ Հայկը հանդիպում է Հսկաների Ցեղի ցիրուցան ներկայացուցիչների, որ Հայքի բնիկներն էին եւ նրանց հնարավոր չէր եղել ստրկացնել… Իրականում՝ Հայ Աստվածների կամոք Հայկը վերադարձավ նվաճված Հայք եւ հանդիպեց հսկա մարդկանց բազում խմբերի, որ մեկուսացել էին հայոց լեռներում, որտեղ ապրում էին ինքնապաշտպանվելով: Մեր փառահեղ Նահապետն անգամ զարմացել է այդքան հսկաների առկայությունից, բայց արի ու քաջ գործերով կարողացել է իր շուրջը համախմբել նրանց, ինչպես դա արեց Մսըրա երկրից հայրենիք վերադարձած Սասնա Դավիթը...

Հաղթելով Բելին՝ Հայկը զարկ տվեց վերազարթոնքին, հայության վերելքի մի նոր դարաշրջան բացեց ու հետագա սերունդները դա գնահատելով փառաբանեցին Հայկյան հաղթանակը, իսկ Նավասարդը երկար ժամանակ նշվում էր  որպես Նոր Տարի՝ Նոր Վերածննդի ու Կյանքի օր… Նավասարդը արտահայտում է Ուժի զորության հաստատում խորհուրդը: Այսինքն՝ Նավասարդը Զորախաղ է: Էրեվանում հայերը կազմակերպում էին Նավասարդյան Խաղեր, որտեղ ամեն մի Արի տղամարդ երազում էր իր հաղթանակով արժանանալ Հայկյան զինվորի պատվավոր կոչումին: Եվ Նավասարդյան ջահը վառվում էր Արագածի գագաթին ու բերվում Էրեվան: Հայկական ՆԱՎԱՍԱՐԴ-ի զուգահեռն է հունական ՕԼԻՄՊԻԱԴԱ-ն:

Հայկ Նահապետը Հայ Աստվածամարդ է՝ Երկրային Աստված, բայց ոչ Աստված:

Աստվածները Երկրի վրա չեն բնակվում, նրանք իրենց Տիեզերաաշխարհներն ունեն եւ համատիեզերական մշտառկա գործառույթները: Նրանք Արարչին պատասխանատու գերԷություններ են, որ վայրկյաններում տեղաշարժվում են հսկայածավալ տիեզերատարածքներ հաղթահարելով, ու եթե Իրենց զորությամբ հայտնվեն մեր մոլորակում, ապա Նրանց բնատուր ուժից միայն ահավոր ավերածություններ կլինեն այդ եւ հարակից տարածքներում: Աստվածներն իրենց մարդկանց հետ շփվելիս թուլացնում են Իրենց զորությունը՝ տեղում տիեզերադաշտերի փոփոխություններով ու այլ արարչական հնարավորություններ կիրառելով… Նրանք մարդկանց հետ շփվում են տեսողական, լսողական ու այլ զգայարաններով՝ կախված արական ու իգական սկզբունքների բնական ընկալումների եւ մարդու մտավոր ու հոգեւոր իմացականության հնարավորությունների չափից: Նա՝ ով տեսնում կամ զգում ու խոսում է (անհնար է չզգալը) Աստծուն կամ Աստվածներին, տեսնում, զգում եւ խոսում է միայն «փոքրացած» վիճակում՝ հզորությունը սահմանափակած Աստծու, այլապես այդ մարդը կկործանվի (մի զգալի տարածքի հետ) իր իսկ Աստծու ահռելի ուժի ազդեցությունից… Արարիչ Ուժի ոչ ճիշտ կիրառումը Ավերիչ հետեւանքների է հանգեցնում...

ՀԱՅԳ (ՀԵԳ) – Բացարձակ Հուր, Հրածին, Աստված:  Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Հ բացարձակություն արտահայտող  հունչարմատով  եւ ԱԳ (ԷԳ) բառարմատով՝ Հ-ԷԳ՝ Հ-ԱՅԳ: ՀԱՅ-ը եւ ՀԱՅԿ-ը ՀԱՅԳ-ի արտահայտություններն են:

Ըստ հայկական ավանդության, Արարիչը Արարատում արարել է երկրային աստծուն՝ ՀԱՅԳ-ին եւ իր անունով անվանել ԱՐԻ: Եվ նրանից առաջացած սերունդները կոչվում են ԱՐՄԵՆ՝ Աստվածամարդիկ կամ պարզապես Արիներ եւ ՀԱՅ(Գ)ԱՄԱՐԴ՝ Աստվածամարդ կամ պարզապես Հայ: Ըստ պարսկական ավանդության, Արարիչը արարել է ՀԱՅԱՄԱՐԴՈւՆ՝ Աստվածամարդուն, որից էլ սերվել են մարդիկ: Ըստ այդմ, ՀԱՅ-ը հոմանիշ է ԱՐԻ-ին. Երկուսն էլ նշանակում են Աստված: ՀԱՅԱՄԱՐԴ-ը հոմանիշ է ԱՐՄԵՆ-ին. երկուսն էլ նշանակում են Աստվածամարդ: Ուստի հոմանիշ են նաեւ ԱՐԱՐԱՏ եւ ՀԱՅՔ-ՀԱՅԱՍՏԱՆ խորհուրդները. ԱՐԱՐԱՏ նշանակում է Արարման Վայր, իսկ ՀԱՅԱՍՏԱՆ նշանակում է Աստվածավայր: Եվ Արի Ցեղը կարելի է անվանել նաեւ Հայ Ցեղ, որի Արմատը պահպանվում է Արարատ-Հայաստանում, կոչվելով եւ՛ Հայ, եւ՛ Արմեն:

Հայ արիները Օգոստոսի 11-ին նշում են Նավասարդի տոնը, որը նշվում է նաեւ Հայկ Նահապետի՝ Բելի դեմ տարած հաղթանակի օր: Հայկ Նահապետն այդ օրը, աշնանային արեւադարձից 40 օր առաջ հաղթեց Արարատը նենգորեն նվաճած Տիտանյան Բելին եւ վերատիրեց Հայոց Աշխարհն ու հայությանը բերեց ազատ կյանք: Եվ իզուր չէ, որ եղավ մի ժամանակահատված, երբ Օգոստոսի 11-ը եւս նշվում էր որպես Նոր Տարի՝ Նոր Կյանքի օր… Հայկ Նահապետը Հայոց Դիցակարգի համաձայն Մարդ-Աստված է՝ Աստվածամարդ՝ Երկրային Աստված, ով խոսել է Հայ Աստվածների հետ, անգամ կատարել Աստվածային Առաջադրանքներ… Օգոստոսի 11-ը հին Նավասարդ ամիսն է: Նավ-Աս-Արդ՝ ուժականության-զորության խորհրդի հաստատում:

Հայ Աստվածների շարքում միառժամանակ դասել են նաեւ Տորք Անգեղին: Նրան որպես հայկական ստորգետնյա թագավորության աստված են ընկալել։ Նրա անունով Բիբլիա-Աստվածաշնչում հայերեն է թարգմանվել շումերաաքքադական ստորգետնյա թագավորության աստծու՝ Ներգալի անունը։ Հավանաբար Անգեղի պաշտամունքը տարածված է եղել Անգեղ տուն գավառում, իսկ Անգեղ տան նախարարական տունը ծագել է նրանից կամ նրա քրմերի տոհմից։ Անգեղ անունը առկա է նաեւ Տորք Անգեղի անվան մեջ, ինչը ցույց է տալիս այս երկու աստվածությունների կապը։ Տորքը համարվել է նաեւ ուժի, քաջության, արվեստների աստված, նշվում է, որպես Հայկ Նահապետի ծոռը…

Տորք Անգեղը, ըստ Մովսես Խորենացու «Պատմություն Հայոց» երկի, մեր փառահեղ նախնու՝ Հայկ Նահապետի թոռ Պասքամի որդին է: Նա բարձրահասակ, կոպիտ եւ ամուր կազմվածքով, դժնի հայացքով վիթխարի ուժի տեր հսկա էր: Տորքը ձեռքով ապառաժներ է ճեղքել, եղունգներով տաշել, տախտակի նման հարթեցրել եւ դրանց վրա արծիվներ է քանդակել: Պոնտոսի (Սեւ ծով) ափին հարձակվել է թշնամու նավերի վրա, լեռներից բլրաչափ ժայռեր է պոկել ու նետել նրանց հետեւից: Ծովում խիստ ալեկոծություն է բարձրացել, եւ բազմաթիվ նավեր են խորտակվել եւ շատ թշնամիներ են փախուստի դիմել: Տեսակետ կա, որ Տորք Անգեղի անվան մեջ զուգակցվել են հին հայոց մեջ որպես աստվածություն ընկալվող Անգեղի եւ ամպրոպի փոքրասիական (անատոլիական) աստծու՝ Տարուի, Տարքուի կամ Տարգուի անունները:

Անգեղի պաշտամունքի վայրը, ըստ պատմահայր Խորենացու, եղել է Հայաստանի նշանավոր Անգեղ գավառը, որի կուսակալն էր Տորք Անգեղը. այստեղից էլ՝ Անգեղտուն իշխանական տոհմանունը: Տորքի «Անգեղյա» մակդիրը պատմահոր ժամանակներից ժողովրդական ստուգաբանությամբ ըմբռնվել է իբրեւ տգեղ, մինչդեռ այն նշանակում է Անգեղի սերունդ, Անգեղյան:

Կա նաեւ մեկ այլ տարբերակ, որ Անգեղ անունը Տորքը վաստակել է հենց իր անփույթ-անգեղ շարժուձեւով, իր ճանապարհին այս ու այն բանը անզգույշ շուռ տալու սովորությամբ, ինչը առավել մոտ է իրականությանը:

Արա Գեղեցիկը նույնպես աստվածացվել է հայոց մեջ, որպես մեռնող եւ հարություն առնող աստվածություն՝ հայ դիցաբանությունում։ Սակայն նա եւս Աստվածամարդ է: Համանման են Թամմուզի եւ Ադոնիսի պաշտանմունքի, արգասավորության, ռազմի եւ ջրի պաշտամունքի հիմնական գծերը։ Խորենացու եւ Սեբեոսի մոտ ոչ մի խոսք չկա, թե Արա Գեղեցիկը մեռնող եւ հարություն առնող Աստված էր… այլ հարց է, որ հետագայում Արան աստվածացվեց… Պատմահայրը պարզորոշ մեջբերել է Ասորեստանի թագուհու խոսքերը, որ Արային կենդանացնելու համար Շամիրամն ասում է. «Ես իմ աստվածներին հրամայեցի նրա վերքերը լիզել, եւ նա կկենդանանա»: Ուշադրություն է արժանի «հրամայել»-ը՝ Շամիրամը հրամայել է «իր աստվածներին», իսկ ասորական աստվածները արարչածին չեն՝ արհեստածին են, որոնց երեւի կարող էր հրամայել իրեն գրեթե աստվածացրած Շամիրամը: Արայի պաշտամունքի վերջին եւ զարգացած փուլը տեղ է գտել «Արա Գեղեցիկ եւ Շամիրամ» առասպելում, որտեղ սակայն, տարփանքի մոլեգնությունից արբեցած Շամիրամը դիցաբանական արալեզներին է հրամայում կենդանացնել Արային:

Իսկ Արա Գեղեցիկին նվիրված տոնախմբությունները կատարվում էին գարնանը եւ կապված էին բնության զարթոնքի հետ։ Արայի պաշտամունքի լայն տարածվածության մասին են վկայում Արագած, Արայի լեռ, Արայի գյուղ եւ բազմաթիվ այլ տեղանուններ։ Նրան էր նվիրված հայոց հեթանոսական տոմարի վեցերորդ ամիսը, որը կոչվում էր Արաց։ Արացը Հայկ Աղեղնավորի ուստրերից է եղել։ Ըստ առասպելների, նրա յոթնածալ խարտյաշ գանգուրները մի քանի հրասախի վրա հալեցնում էին ձյունն ու սառույցը, ցուրտն ու սառնամանիքը դարձնում հաճելի եղանակ։ Հայոց աշխարհի ամենադժվարանցանելի կողմերում նա էր մարդկանց ուղեկցում եւ առաջնորդում: Արա Գեղեցիկին ընկալում էին գարնան, բերքի, բուսականության, երկրագործության, ուժի, պատերազմի, մեռնող եւ հարություն առնող աստված (երբեմն կիրառվում է՝ հեռացող եւ վերադարձող աստված ձեւակերպումը):

Ստեղծվել էր նաեւ «Արեգ աստծու պաշտամունք»: Արեւ Արեգը Հայկ Աղեղնավորի դուստրերից է եղել։ Ըստ առասպելների, նա իր հրաշեկ վարսահյուսքով անտեսանելի ջերմություն է տարածում հայոց բոլոր երդիկներից ներս։ Արեգ (կամ Արեգակ) ընկալվել է հեթանոս հայերի արեւի պաշտամունքը մարմնավորող աստված։ Սկզբում արեւը պաշտվել է իր բնական տեսքով, որպես կյանքի առաջացման ու գոյության նախապայման, լույսի ու ջերմության աղբյուր (այստեղից էլ երկրային կրակապաշտությունն է սկիզբ առել)։ Հետագայում, երբ պաշտվող լուսատուները մարդակերպություն են ստացել, Արեգը դիտվել է իբրեւ արական մարդակերպ աստված (ի վերջո՝ Արեգակը – ԱրԷգԱկ-ն է, եւ Արական ու (Է)Իգական Ակունքներ է տանում…)։

Արեւի պաշտամունքը կրել է համընդհանուր բնույթ եւ տարբեր ժողովուրդներ մարմնավորել են տարբեր աստվածների կերպարներում. հայերը՝ Արեգի, պարսիկները (հետագայում նաեւ հայերը)՝ Միհրի, հույները՝ Հելիոսի։ Արեգի պաշտամունքային առանձնահատկությունները եւ արտաքին նկարագիրը հայտնի չեն։ Սակայն հայտնի է, որ ունեցել է համահայկական բնույթ, եղել սիրված աստվածներից մեկը։

Ենթադրվում է, որ արեւապաշտության որոշ հետքեր հայոց մեջ գոյատեւել են ավելի երկար, նույնիսկ հետքրիստոնեական շրջանում ու դրսեւորվել են արեւորդիների գոյությամբ, որոնց մասին հիշատակվում է անգամ 12-րդ դարում:

Ըստ Մովսես Խորենացու, Արեգի եւ Լուսնի արձաններ են կանգնեցված եղել Արմավիրում, Վաղարշակ թագավորի կառուցած մեհյանում։ Հայկական մի առասպելի համաձայն՝ Արեգի ննջարանը եւ ոսկյա անկողինը գտնվում է Վանա լճի հատակին։ Մի շարք տեղանուններ կապվում են Արեգի անվան հետ. Տարոնում՝ Արեգակածագ բլուրը, Սյունիքում՝ Արեւիկ գավառը։ Արեգի անունն էին կրում հայոց հին տոմարի ութերորդ կամ գարնան օրհավասարի ամիսը եւ ամիսների առաջին օրերը։ Հետագայում Արեգը նույնացվել է Տիրի եւ ապա՝ Միհրի հետ։ Ոմանք Արեգին նույնացնում են Վահագնի հետ։

Ծովինար, նաեւ անվանել են Նար, Նուրին (ծով եւ «նարու»–գետային ոգի բառերից) ընկալվել է որպես ջրի, ծովի, անձրեւի աստվածուհին հայ դիցաբանությունում։

Հայոց հավատալիքներում ու հեքիաթներում՝ ամպրոպային ոգի, փայլակի կամ կայծակի իգական անձնավորում, որի մասին եղած զրույցները նման են ամպրոպային դյուցազունների առասպելներին։ Ծովինարը հրեղեն, ցասումնալից էակ է, որ ամպրոպի ժամանակ խաղում է ամպերի մեջ եւ պատուհասող կարկուտ կամ պտղաբեր անձրեւ ուղարկում մարդկանց։ Երաշտի ժամանակ մարդկային թափորները, ծիսական երգերի ուղեկցությամբ, մաղթանքներ էին ուղղում Ծովինարին, որպեսզի նա անձրեւ տար դաշտերին։

Առասպելական զրուցներում եւ վիպերգերում ջրային տարերքի հետ կապված ամպերի կայծակնացայտ ոգի կամ ծովային ջրից հղիացած երկվորյակ դյուցազունների՝ Սանասարի ու Բաղդասարի մայրն է Ծովինարը։

«Սասնա Ծռեր» էպոսի մի քանի պատումներում հանդես է գալիս նաեւ Ծովյալ խանում, Ծովյալ անվանաձեւերով։ Ծովինարը հալածվում է, հետապնդվում, ենթարկվում զանազան վտանգների, ինչպես Սարանյուն՝ հնդկական, Լետոն՝ հունական, Ռեան՝ հռոմեական սուրբ երկվորյակների առասպելներում։

Հայկական դիցարանում պաշտվել են նաեւ այլ աստվածություններ, որոնք իրականում դուրս են Հայկական Աստվածային համակարգից (որում հստակ 8 Աստվածներ կան): Նշեմ մի քանիսին՝ Դեմետր (մահացող եւ հարություն առնող աստվածություն), Գիսանե (հայկական դիցաբանության երկարամազ աստվածոհի, Դեմետրի քույրը), Բարշամ կամ Բարսամ («երկնքի որդի», ի սկզբանե եղել է սեմական աստվածություն) եւ այլն: Զենոբ Գլակի հաղորդմամբ՝ Դեմետրի տաճարը եղել է Կուառս ավանի մոտ, իսկ Գիսանեինը՝ հենց Կուառսում։ Դեմետր աստծո անոնով է հավանաբար իր անոնը ստացել Արձան քրմապետի որդի Դեմետրը։ Կործանելով տաճարները՝ Գրիգոր Խավարիչը վանք է կառոցել Դեմետրի տաճարի տեղում եւ վանահայր նշանակել Զենոբ Գլակին, որի անոնով էլ վանքը կոչվել է Գլակավանք։ Ըստ որոշ տեղեկությունների, Գիսանեն եւ նրա եղբայր Դեմետրը Հնդկաստանից Հայաստան փախած ու Տարոն գավառում հաստատված արքայորդիներ էին… Ըստ Մովսես Խորենացու, հնագույն ժամանակներում Բարշամը եղել է հայոց Արամ նահապետի հակառակորդը։ Հետագայում ասորիների կողմից աստվածացվում է իբրեւ ասորիների աստվածային նախնի Բարշամ, ումից հայոց Վահագնը իբր հարդ է գողանում ու հետքը թողնում երկնքում (Հարդագողի ճանապարհ)։ Երկու դեպքում էլ նա հայերին հակառակորդ է, որի պաշտամունքը, սակայն, ներմուծվում է Հայաստան, ինչպես շատ օտար աստվածություններինը:

Անգամ 100-ից ավելի աստվածություններ են «հայտնաբերել» ոմանք եւ դեռ հպարտանում են՝ չհասկանալով, որ օտարների կուռքերին են փառաբանում եւ «հայացնում»… Եղել է նաեւ տեսակետ՝ իբր Հայոց Գլխավոր Աստվածը մի քանի աստվածոթյունների տեսքով է ներկայանում, անգամ ներկայիս հեթանոս հայերից ոմանց մոտ կա այդ սխալ տեսակետը, թե հայերն ոնեն 4 Աստված՝ Հայր Արա, Մայր Անահիտ, Վահագն եւ Աստղիկ, իսկ Միհրը, Տիրը, Նանեն ու Վանատորը իբր Հայր Արայի գործառույթների աստվածացումներ են… Հավելենք, որ բացի արեւի կամ լուսնի աստվածություններից եղել են նաեւ արշալույսի-արեւածագի, վաղ առավոտյան երկնքի դռները բացող եւ երեկոյան փակող, ծիածանի, ծովերի ու լճերի, գետերի ակունքների հովանավոր, հողերի պարարտացման, երկրագործոթյան հովանավոր, վար ու ցանքի հովանավոր, անասնապահոթյան հովանավոր, թռչունների տիրակալ, ընտանի թռչունների հովանավոր, ջուլհակության, երկրաշարժեր առաջացնող, կրակի ու հրաբուխների, շինարարոթյան (շեների ու բնակավայրերի), քարայրների ու անձավների տիրակալ, մարդկանց տեղն ու դիրքը սահմանող ու հովանավորող, նվիրատվության, մարդկանց բանականոթյոնը մթագնող եւ խելազրկոթյան նոպա առաջ բերող, արյան ու վրեժխնդրոթյան, թաղումների ծիսակատարոթյոնը սահմանող, ծովային խոթերի տիրակալ աստվածություններ ու այսպես շարունակ:

Հայկական դիցարանում նաեւ պաշտվել են դիցոհիներ, ովքեր որոշակի գործառույթներ են ոնեցել, սակայն նրանց մասին քիչ է գրված՝ Ալենուշ – ջրային բարի ոգի՝ բերում է ծովի շունչը, Այնուանե – ջրի ակունքների, գետերի հովանավոր աստվածոհի, Ծովանույշներ – ջրում ապրող հեքիաթային էակներ եւ գեղեցիկ ջրահարսեր, Վարդանույշ – վարդը ծաղիկների թագոհին է համարվել, իսկ դիցոհին՝ վարդի հովանավոր ոգին, Միգանույշներ – օդային բարի ոգիներ՝ առաջացնում են մեգ ու մշուշ, Պարիկներ – կանացի կերպարանքով առասպելական ոգիներ՝ իգական քաջքեր (կան նաեւ արական սեռի քաջքեր, դիցեր), Աշորա – հացահատիկի աստվածոհի, ում կացարանը Մասիսի մեծ խորխորատն է, Աիա-Այա-Այաս – արեւի աստվածոհի, Լեռնակույս-Լեռնահարս-Լեռնանույշ – լեռների դիցոհի, Դիցանույշ – իգական սեռի առասպելական ոգի՝ բարի հատկություններով, բնակվում է անտառներում, դաշտերում եւ այլուր եւ այլն…

Հայկական դիցերի ու երեւակայական աստվածությունների շարքում, ըստ մեկնաբանողների, եղել են նաեւ Հայկ Աղեղնավորի հետ կապված անունները, նրա ուստրերն ու դուստրերը, որոնց անուններով նաեւ հայկական տոմարի ամսանուններն ու օրանուններն են տրվել՝ Արեգ, Ծովինար, Հոռի, Մարերի, Մեհեկան, Նավասարդ, Սահմի եւ այլն: Բոլորն էլ իրենց պատմություններն ոնեն՝ օրինակ՝ Նավասարդը Հայկ Նահապետի ավագ դուստրն էր, ում անոնով է կոչվել Հայկական տոմարի առաջին ամիսը՝ Նավասարդը: Նա անվանվել է հայոց սիրո ու գեղեցկության աստվածոհի, Աստղիկի նմանակը, բայց եղել է չմահավան եւ չի ամոնացել ոչ մեկի հետ։ Նրա գեղեցկությոնը չի պակասել դարերի ընթացքում, քանի որ տարին մեկ անգամ Աստղիկ Աստվածոհին նրան տարել է երկնային հեռաստանները եւ լողացրել գեղեցկության ծովում՝ վերադարձնելով երկիր։ Նա է իր գեղեցկությամբ հմայիչ դարձրել հայկական Ամանորը:

Հայկական դիցաբանությոնում կարելի է գտնել նաեւ պաշտամունքի այլ երեւույթներ: Աստվածներից բացի պաշտամունքի են արժանացել եւ իրենց որույն տեղն ոնեցել բնության արարչագործ հավատալիքները, տոտեմականությոնը (սուրբ կաթնասուններ, սուրբ թռչուններ, սուրբ բույսեր), լեռներն ու սարերը, լճերն ու գետերը, տիեզերական ու երկնային մարմինները, ծիսավայրերը, հուրն ու ջորը, հողն ու կայծակը եւ այլն: Հազարան Բլբոլը եւս սրբազան պաշտամունքի է արժանացել, առասպելական թռչուն է, հայկական հրաշապատում հեքիաթների հիմնական կերպարներից։ Հանդիպում է նաեւ Հազարաբիլբուլ, Զաղի բլբուլ, Պյուլպյուլ ձեւերով։ Հազարան Բլբոլը ներկայացվում է որպես բնության զարթոնքի հրաշագործ ուժ, գեղեցկության, արդարության ու ներդաշնակության խորհրդանիշ։ Նրա երգով վերակենդանանում է անեծքով (կախարդանքով) պատոհասված բոսական ու կենդանական աշխարհը։ Հազարան Բլբոլը պահվում է ոսկե վանդակում, անմատչելի տեղում նրան տիրանալու համար հեքիաթի հերոսը ենթարկվում է ծանր փորձությունների, հաղթահարում դժվարություններ։

Այս ամենը հետզհետե հանգեցրեց կռապաշտության (կուռքը հոնարեն նշանակում է չաստվածների արձան, պաշտամունքի առարկա, նաեւ այս բառը նշանակում է կռածո պատկեր կամ նմանություն (կոփածո))։ Սա շատ արագ նպատակայնորեն գործածվեց Բիբլիա-Աստվածաշնչում՝ նշվելով, որ կուռք բառը գործածվում է ցույց տալու համար, որ «որեւիցէ դից, այսինքն՝ որեւիցէ չաստոծո պատկեր, քանզի Աստված արգելում է որեւիցէ արարածի պատկերը կամ նմանությոնը կռել (1/դարբնել, պատրաստել, 2/կռանալ, ծռվել, գլուխ կռել, գլուխ խոնարհել) եւ կանգնել պաշտոն կամ երկրպագություն մատոցելու նպատակով»: Եվ Եհովան բացահայտ թմբկահարում է. «Ինձնից բացի այլ աստուածներ չպիտի լինեն քեզ համար։ Վերեւում՝ երկնքում, ներքեում՝ երկրի վրայ, եւ երկրի խորքի ջրերի մէջ եղած որեւէ բանի նմանոթեամբ քեզ կուռքեր չպիտի կերտես։ (ԵԼՔ 20.3,4): Քարոքանդ կանէք նրանց բագինները, ջարդուփշուր կանէք նրանց արձանները, ամբողջովին կը կտրէք նրանց սրբազան անտառները եւ կրակի կը տաք նրանց աստուածների արձանները։ Օտար աստոածների չերկրպագէք, որովհետեւ Տէր Աստուածը նախանձոտ է, այո՜, Աստուած նախանձոտ է։ (ԵԼՔ 34.13)… Անօրէնոթիւն մի՜ արէք, կուռքեր չստեղծէք տղամարդու կամ կնոջ կերպարանքով, երկրի վրայ գտնուող որեւէ անասոնի կերպարանքով, երկնքի տակ թռչող որեւէ թռչոնի կերպարանքով, երկրի վրայ սողացող որեւէ սողոնի կերպարանքով, երկրի տակ՝ ջրերի մէջ գտնուող որեւէ ձկան կերպարանքով, կամ դէպի երկինք նայելով. արեգակը, լոսինը, աստղերն ու երկնքի բոլոր զարդերը տեսնելով չմոլորուէք, դրանց չերկրպագէք ու դրանք չպաշտէք։ (Բ Օր. 4.16-19)… Նրանց կռածոյ աստոածները կայրես հրով։ Դրանց վրայ եղած արծաթի ու ոսկու վրայ աչք չոնենաս, չվերցնես դրանք, որպէսզի դրանով մեղք գործած չլինես. դա քո Տէր Աստծու համար գարշելի է։ Այդպիսի պիղծ բան չտանես քո տոնը, որպէսզի դու էլ դրա նման նզովուած չլինես։ Դու պէտք է բոլորովին զզուես եւ պիղծ համարես դա, որովհետեւ դա նզովուած է։ (Բ Օր. 7.25,26)… Աստված արգելում է նաեւ որեւիցէ տեսանելի բանի նմանեցնել նույն իսկ ճշմարիտ Աստծուն։ Չափազանց զգո՜յշ եղէք. այն օրը, երբ Տէրը Քորէբ լերան վրայ կրակի միջից խօսում էր ձեզ հետ, դուք նրա կերպարանքը չտեսաք։ (Բ Օր. 4.15)»…

Այս ամենն ասվում է բացառապես Հայ Աստվածների պաշտամունքը, Հայոց Հավատը ոչնչացնելու համար, քանզի կռապաշտոթյոն կա քրիստոնեության հիմքում, ցայսօր Հիսոսի թե Մարիամի արձանիկները, զարդեր-նկարները, խաչի զարդանախշ մեդալիոնները դարձել են պաշտամունքի առարկաներ…

Հայ արիները վաղուց են ասել, որ նախահեթանոսական շրջանի ավարտը եւ նախաքրիստոնեական (հեթանոսական) շրջանի հավատի մրցակցությունն ու խառնակչոթյունները ի վերջո հանգեցրին կռապաշտության եւ դարձան ազգային հավատների պարտոթյան պատճառ: Իսկ փոխարինած կրոնները ի սկզբանե գործեցին այդ կռապաշտական հիմքի վրա ու այսօր էլ նրանց պարտության օրն է մոտեցել…

Դառնալով հայոց դիցարանին՝ նշեմ, որ կարելի է հանդիպել այլ երեւույթների եւս, որ նույնպես կռապաշտության հետեւանք է՝ ինչպես՝ Ալ (երբեմն նաեւ Ալք) առասպելական կենդանիների կամ չար ոգիների, որոնք կան նաեւ մի շարք ազգերի հին հավատալիքներում։ Պարսիկների պատկերացմամբ՝ կնոջ կերպարանքով ժանտատեսիլ կենդանիներ են, ըստ վրացիների՝ անտառային ոգի։ Ալերը լինում են երկու սեռի, ինչպես հռոմեական ստրիգներն ու սիլվաները։ Հայոց կռապաշտական հավատալիքներում Ալերը բրդոտ են, կես-մարդկային, կես-կենդանական կերպարանքով, հրեղեն աչքով, պղնձե եղունգներով։ Համարվել են թշնամի՝ առանձնապես ծննդկան կանանց ու նորածինների։ Այս ամենի արմատը կապում են նախապատմական ժամանակներում՝ մարդու եւ շրջապատող աշխարհի մասին մութ պատկերացումներին։ Նույնչափ հին են այդ ոգիներից պաշտպանվելու հմայական միջոցները (օրինակ, ծննդկանի բարձի տակ երկաթե իրեր դնել եւ այլն)։ Պահպանվել են ծննդկանի աղոթքներ, գրավոր հմայեկներ։ Ըստ հավատալիքի, ծննդկանին օգնում են նաեւ բարի ոգիները՝ երկու աղջիկներ (Ուրբաթամուտն ու Չորեքմոտը) եւ նրանց կրտսեր եղբայրը (Կիրակմոտը)։ Այստեղ նկատելի են ծննդկան կանանց խնամակալ Աստղիկ դիցոհու եւ նախնիների պաշտամունքի հետքերը։ Կան նաեւ զրույցներ Ալերի մասին։ Այս հավատալիքը հայերից անցել է քրդերին «Ալք» անվանոմով։ Ներմուծվել են նաեւ Գիշերամայրեր, սեւ ու դժխեմ պառավ վհուկներ, որոնք անձնավորում են գիշերային խավարը հայկական դիցարանում, սեւ օձեր հմայողներ։ Նրանք արեւի ու լույսի թշնամիներն են, որ աշխարհի ստեղծման օրից հետապնդում են արեւին, բայց բնավ չեն կարողանում նրան հասնել կամ բռնել։ Երբ խավարն իջնում է՝ նրանք սարերի տակից դուրս են գալիս մեր աշխարհը, որ բռնեն արեւին, բայց արեւն արդեն մայր մտած է լինում։ Այդ պահին նրանք մեկ բերան փչում են, եւ մոթը պատում է ամբողջ աշխարհը։ Պառավ գիշերամայրերը ձեռներին օձեր բռնած սկսում են դեսոդեն վազել. մտնում են սարերը, քարերը, անտառները, տները, գյողերը, քաղաքները՝ կարծելով, թե արեւն այնտեղ է թաքնվել։ Երկար փնտրելով ու չգտնելով արեին՝ նրանք մտնում են ավերակ ջրաղացներն ու ցամաքած հորերը, որոնք իրենց սովորական ողիներն են դարձել, եւ դրանց միջոցով անցնում են գետնի տակն ու ծովի հատակը՝ արեւին փնտրելու։ Հենց այդ պահին արեւը ծագում է եւ գիշերամայրերը անհետանում են։ Եղել է նաեւ Աժդահակ, հայ եւ իրանական առասպելաբանության չար վիշապ՝ Աժի Դահականը։ Աժի նշանակում է իժ, օձ, վիշապ, որի դեմ կռվում է ամպրոպի աստված Թրայետաոնան։ Շահ-Նամեոմ Աժի Դահական հանդես է գալիս իբրեւ օտար բռնակալ թագավոր՝ Զոհակ անոնով, որի դեմ կռվում, հաղթում եւ որին շղթայում է Հրոդենը։ Այս առասպելական վիշապ Աժի Դահական հայոց հին վեպում դարձել է Մարաստանի թագավոր, որին հաղթում եւ սպանում է Տիգրանը։ Աժդահակի անոնով անվանվել է Գեղամա լեռնաշղթայի բարձրագույն կետը՝ Գեղ լեռ (Աժդահակ, 3597 մ): Անգամ եղել է այսպիսի մի արարած՝ Խիպիլիկ (նաեւ՝ խպլիկ, խիպի լակ), հայ դիցաբանության մեջ աներեւույթ չար ոգի, որը քնած մարդուն ճնշում է, վնասում կամ քոնը խանգարում: Խիպիլիկը մարդկանց շնչահեղձ էր անում, չոքում կրծքին, ճնշում, նեղում, չարչարում: Խիպիլիկ անոնը կապում են սեմական լեզոներում առկա արմատի հետ, որից կազմված համապատասխան պարզ բայը նշանակում է «վնասել, ավերել, պղծել, բռնանալ, կաշկանդել, ոչնչացնել»:

Բոլոր պատմիչներն էլ վկայում են, որ «Հայաստանում քրիստոնեության բռնի տարածման շրջանում ոչնչացվել են հեթանոս Աստվածներին նվիրված արձաններն ու քանդակները, մեհենական արժեքները, մատյանները, ինչպես նաեւ տաճարները, բագինները…»: Հայտնի է միայն, որ պահպանվել են Մայր Անահիտի պղնձաձույլ արձանի գլուխն ու նրա պատկերով մի մեդալիոն, Գառնիի հեթանոսական տաճարը։ Բայց վերջին ժամանակներում մի շարք հնավայրերի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են հեթանոսական մշակույթի նորանոր արժեքներ, Հայ Աստվածներին նվիրված տարբեր իրեր եւ այլն։ Հուդա-քրիստոնեությունը Հայաստանում հրով ու ավերով պետական կրոն հռչակելուց հետո հեթանոս հավատի Աստվածներին նվիրված որոշ սովորույթներին, պաշտամունքային տարրերին, տոն-ծեսերին «քրիստոնեական շունչ» է հաղորդվել՝ կապելով Հայաստանյայց եկեղեցու տարբեր տոների կամ արարողությունների, անգամ տոնվող օրերի հետ։ Դա արվեց, որպեսզի օտարի կրոնն ու սովորույթները կարողանան ավանդականի կողքին գոյատեւել՝ ընթացքում աղավաղելով դրանց հայկական բնույթը… Ցայսօր եկեղեցին չի կարողանում Տրնդեզի ծիսական կրակ վառելը, Վարդավառի ջրով միմյանց ցողելը, Զատիկի ձվախաղն ու ձվերը գունագեղ ներկելը՝ կասեցնել, չնայած ամեն տարի, արդեն ավելի քան 1700 տարի խոսում է այդ մասին: Հայկական դիցարանին վերաբերող բացառիկ ու արժեքավոր տեղեկություններ են պահպանվել (չնայած մեծամասամբ գրաքննվել ու ոչնչացվել են քրիստոնյա գրաքննիչների կողմից) Ագաթանգեղոսի, Մովսես Խորենացու, Զենոբ Գլակի, Փավստոս Բուզանդի եւ այլ հայ ու օտար (Ստրաբոն, Պլուտարքոս եւ ուրիշներ) պատմիչների ու հեղինակների աշխատություններում։ Հայության հնագույն հավատքի մասին պատկերացում է տալիս նաեւ «Սասնա ծռեր» էպոսը: Մեր էպոսը, ինչպեսեւ բոլոր առասպելները, ասքերն ու դյուցազնավեպերը, հեքիաթները քրմական գրվածքներ են, որ պարզ ու մատչելի ներկայացրել են հայ մարդկանց՝ հայոց հավատի, կյանքի ու կենցաղի սկզբունքները, 7 երկինք վերեւ, 7 սար այն կողմ կամ 3 ճանապարհներից մեկի ընտրելը ու նման պատմությունները, որոնք խորը իմաստ ունեն եւ հետագայում ավելի բարդ բացատրություններ են ակնկալել… Հայոց նախաքրիստոնեական կրոնի ուսումնասիրության առումով մեծ արժեք ունի Հայոց տոմարը։

Հնագույն հայերի համոզմունքները կապված են եղել հիմնականում նախնիների, երկնային մարմինների պաշտամունքի (արեւի, լուսնի) եւ որոշակի արարածների երկրպագության (առյուծի, արծվի, ցուլի, այծի…) հետ: Սակայն հիմնական պաշտամունքը եղել են եւ ցայսօր էլ մնում են (ու կմնան) Հայկական Պանթեոնի Աստվածները:

ՀԱՎԱՏ – Հաստատուն հոգեւոր ընկալում: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Հ-հունչարմատով, ԱՎ (հոգի) եւ ԱՏ (տեղ, տեղադրում) բառարմատներով՝ Հ-ԱՎ-ԱՏ:

ՀԱՎԱՏՔ – Հոգեւոր Բացարձակ Խորհուրդ: Լեզվաբանորեն կազմված է ՀԱՎԱՏ խորհրդով եւ Ք հոգնակիակերտ ածանցով: Ըստ այդմ, ՀԱՎԱՏՔ-ը բազմախորհուրդ հոգեւոր ընկալումների համակարգ է: ՀԱՎԱՏՔ-ը խիստ տարբեր է ԿՐՈՆ-ից: ՀԱՎԱՏՔ-ը ներքին զգացողությամբ բնական օրինաչափությունների համակարգի վերապրված խորհուրդ է՝ ազգային է: Իսկ ԿՐՈՆ-ը արտաքին ներգործության կրումն է մարդու մեջ՝ ապազգային է: Ըստ այդմ, միայն ՀԱՎԱՏՔ-ն է Ազգային (Ցեղային), իսկ ԿՐՈՆ-ը անպայման անհատական է՝ զուրկ ազգային պատկանելությունից: Ազգային Հավատքը Ազգի հոգեւոր էության արտահայտությունն է եւ անպայման Ցեղային Հավատքի մասնավոր դրսեւորումն է:

Այժմ Արիական Ազգերի մեջ կան եւ՛ Հավատքներ, եւ՛ Կրոններ: Ազգային ՀԱՎԱՏՔ են՝ Բրահմայականը Հնդկաստանում, Սինտոյականը Ճապոնիայում, Արիականը (Հայարիականը)՝ Հայաստանում: ԿՐՈՆ են՝ Բուդդայականությունը, Զրադաշտականությունը, Հուդայականությունը, Մահմեդականությունը, Կրիշնայականությունը,  Քրիստոնեությունը:

ՀԵԹԱՆՈՍ (ասորերեն՝ Գրիգորիս Խավարիչի հարազատ լեզվով) - հունարեն ԷԹՆՈՍ խորհուրդն է, որ նշանակում է ԱԶԳ, ՑԵՂ: ՀԵԹԱՆՈՍ-ն օգտագործվում է ՑԵՂԱՅԻՆ (ԱԶԳԱՅԻՆ) ՀԱՎԱՏՔ իմաստով: Ռուսերեն ՀԵԹԱՆՈՍ-ը կոչվում է ՅԱԶԻՉՆԻԿ, որը նույնպես ԱԶԳ-ը կրել, Ազգի Գենը կրել է նշանակում:

Հայերեն այն կոչվում է ՑԵՂԱԿՐՈՆ կամ ՑԵՂԱՀԱՎԱՏՔ: ՑԵՂԱԿՐՈՆ նշանակում է Ցեղը իր մեջ կրել՝ իր մեջ ունենալ իր ծագումի զգացողությունը, իր արյունի, իր հոգեւոր եւ այլ որակների զգացողությունը: Ըստ այդմ, ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը, որպես ՑԵՂԱԿՐՈՆ, Ազգի (Ցեղի) հոգեւոր էությունն է: Որպես այդպիսին, ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը հատուկ է բոլոր Ցեղերին: Բայց ամեն մի Ազգ (Ցեղ) ունի իր առանձնահատուկ ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը, որի հիմքում ընկած է Ազգի (Ցեղի) ծագումնաբանական որոշակի ըմբռնումը, նրա որակական հատկությունների զգացողությունը: Եվ ամեն Ցեղի ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը իր անունն ունի: Արիների ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը կոչվում է ԱՐՈՐԴԻ կամ ԱՐԵՎՈՐԴԻ, որ նշանակում է Արարչի որդի՝ Արարչածին: ՀԵԹԱՆՈՍՈւԹՅՈւՆ-ը, որպես որոշակի Ցեղի հոգեւոր էություն, անպայման իր որոշակի Ցեղային պատկանելությունն ունի: Մարդ չի կարող լինել ընդհանրապես ՀԵԹԱՆՈՍ կամ ՑԵՂԱԿՐՈՆ. նա լինում է Չինական կամ Մոնղոլական Հեթանոս, Սեմական Հեթանոս, Նեգրական Հեթանոս… կամ Արիական Հեթանոս, որ իր անունն ունի՝ ԱՐՈՐԴԻ, որի ԱՐՄԱՏ-ական ձեւը՝ Հայորդին է...

ՑԵՂԱԿՐՈՆ – Ցեղը իր մեջ կրել: Լեզվաբանորեն կազմված է ՑԵՂ եւ ԿՐՈՆ (կրել) բառերով (ինչպես՝ մաքրա-կրոն): ՑԵՂԱԿՐՈՆ խորհուրդը բացահայտել է Գարեգին Նժդեհը: ՑԵՂԱԿՐՈՆ-ը ընդհանրական խորհուրդ է եւ վերացական ՑԵՂԱԿՐՈՆ գոյություն չունի: Ամեն մի Ցեղ ունի իր առանձնահատուկ ՑԵՂԱԿՐՈՆ-ը, որի հիմքում ընկած է Ցեղի ծագումնային, հոգեբանական, բարոյական, կենսաձեւի… զգացողությունը որպես Հավատք: Եվ ամեն Ցեղի ՑԵՂԱԿՐՈՆ իր անունն ունի: Արի Ցեղի ՑԵՂԱԿՐՈՆ-ը կոչվում է Արորդի կամ Արեւորդի, որ նշանակում է Արայի որդի՝ Արարչածին: Ըստ այդմ, Հայը, որպես Ցեղակրոն, անպայման Արորդի է եւ իր մեջ կրում է Արի Ցեղի որակական զգացողությունների համակարգը որպես Հավատք:

ԼԵԶՈւ - Ազգային խորհուրդների համակարգ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Լ եւ Ու չգիտակցված հունչարմատներով եւ ԱԶ (ծագում) բառարմատով՝ Լ-ԷԶ(ԱԶ)-Ու: Լեզուն ազգային ներքին ծագումնային որակ է: Ազգը ի սկզբանե զգալով իր ծագումը՝ իր որակները, իր բնօրրանը, բնական զորությունները… յուրովի ընկալում է դրանց խորհուրդները: Եվ Ազգային Լեզուն – ազգային խորհուրդների համակարգ է: Ըստ այդմ, Ազգային Լեզուն իր Ազգի մեջ ներկայանում է որպես ներքին ծագումնային որակ, իսկ ուրիշ Ազգերի մեջ՝ որպես արտաքին հաղորդակցման միջոց:

Ինչպես չկա վերացական Ազգ, այնպես էլ չկա վերացական Ազգային Լեզու: Եթե Ազգը Ցեղի օրգանական մաս է, ուրեմն Ազգային Լեզուն էլ Ցեղի Լեզվի օրգանական մաս է: Եվ պատահական չէ, որ աշխարհի բոլոր Լեզուները խմբավորվում են ըստ իրենց ծագումնաբանական ընդհանրության՝ Արիական (Հայեվրոպական) Լեզուներ, Չինական, Սեմական, Պարսկական եւ այլ ծագում ունեցող Լեզուներ: Ըստ այդմ, փաստորեն Ազգային Լեզուները իրենց Ցեղային Լեզվի մասնավոր դրսեւորումներն են՝ բարբառները: Լեզուն Գենի արտահայտչամիջոցն է՝ Գենի Ձայնը…

Արիական Ցեղալեզուն ձեւավորվել է Արարատում եւ հենց Արարատյան Աշխարհից էլ տարածվել է աշխարհով մեկ: Բոլոր Արիական Ազգային Լեզուները Արիական Ցեղալեզվի, այսինքն՝ Հայոց Լեզվի բարբառներ են, որ այնուհետեւ զարգացել են ինքնուրույնաբար եւ տարբեր պայմաններում: Դա հիմնավորվում է հենց այն իրողությամբ, որ Արիական այլ Լեզուների շատ արմատական խորհուրդներ բացատրվում են Հայերեն (երբեմն՝ միա՛յն Հայերեն):

ՕՐԵՆ – Արարումը պահպանող: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ԱՐ եւ ԱՆ բառարմատներով՝ ՕՐ (ԱՐ) – ԷՆ (ԱՆ): ՕՐԵՆՔ-ը  ՕՐԵՆ-ի բազմազան արտահայտությունների համակարգ է: Օրինաչափությունը ՕՐԵՆ-ի արտահայտությունն է բնական հարաբերությունների մեջ: Ըստ այդմ, օրինաչափությունը Աստվածադիր ՕՐԵՆՔ-ն է: Օրինաչափությունը (որ օրինականությունն է) Արարչից է գալիս: ՕՐԵՆՔՆԵՐ են ստեղծում նաեւ մարդիկ եւ մարդկային ՕՐԵՆՔ-ը կենսական է ու օգտակար, եթե օրինաչափության արտահայտությունն է Ազգի մեջ: Իսկ եթե ՕՐԵՆՔ-ը օրինաչափության արտահայտություն չէ, դառնում է չարիք: Ըստ այդմ, արդար կամ անարդար ՕՐԵՆՔՆԵՐ չեն լինում: ՕՐԵՆՔՆԵՐ-ը  լինում են բնական կամ անբնական: Բնական ՕՐԵՆՔ-ը օրինաչափության պահպանումն է Ազգի մեջ, իսկ անբնական ՕՐԵՆՔ-ը՝ օրինաչափության ժխտումը:

ԲԱՆ (ի սկզբանե ԲԱՆ-ն էր) – Էություն, որակ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Բ-հաստատական հունչարմատով եւ ԱՆ (ծնունդ, ծագում) բառարմատով:

ԲՈւՆ – Ծագումի հիմք, արմատ: Լեզվաբանորեն կազմված է Բ հաստատական հունչարմատով եւ ՈւՆ (ԱՆ) բառարմատով:

ԲՆՈւԹՅՈՒՆ – Հիմքային արարչական ամբողջական համակարգ:

ԲՆԱԿԱՆ – Հիմքի ակունքից բխող օրինաչափություն: Լեզվաբանորեն կազմված է ԲՈւՆ բառով եւ ԱԿ (ակունք), ԱՆ (ծնունդ) բառարմատներով:

ԲՆԱԶԴ – Բնական ազդակ, բնականի արտահայտություն: Լեզվաբանորեն կազմված է ԲՈՒՆ (արմատ, հիմք) եւ ԱԶԴ (հաստատում) բառերով: Ըստ այդմ, Բնազդը անհատական հոգեմտային որակ է: Եվ անհատական բնազդը զարգանալով ազգային Բանականության մեջ, վերաճում է իմաստության: Իսկ եթե անհատական բնազդը զարգանում է ազգային Բանականությունց դուրս, արտաքին իմացական հիմքի վրա, վերաճում է դատողության:

ԱՐՄԱՏ – Զորությունը, կենսունակությունը պահպանող: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐ (զորություն, սերում) արմատով եւ ՄԱՏ (պահպանել) բառով:

ԱՐՅՈւՆ – Զորությունը սնող, պահպանող: Լեզվաբանորենորեն կազմված է ԱՐ (զորություն) եւ ԱՆ (ծնող, սնող, պահպանող) արմատներով՝ ԱՐ-ՈւՆ (ԱՆ)՝ ԱՐՅՈւՆ:

ՑԵՂ – Ծագումնային նախահիմք, Տեսակ: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Ց-հունչարմատով եւ ԱՂ (զարմ) բառարմատով՝ Ց-ԵՂ (ԱՂ): Ըստ այդմ, ՑԵՂ-ը մարդկային բնական Տեսակ է, որպես ազգերի ծագումնային նախահիմք: Եվ վերացական Ազգ գոյություն չունի: Բոլոր Ազգերը իրենց ծագումով պատկանում են այս կամ այն բնական Տեսակին՝ ՑԵՂ-ին: ՑԵՂ-ը մի բնական մարմին-օրգանիզմ է, որն ունի իր օրգանական մասերը՝ իր Ազգերը: Միաժամանակ ՑԵՂ-ն էլ օրգանական մաս է ավելի մեծ բնական օրգանիզմի՝ Մարդկային Տեսակի մեջ: Եվ որքան ՑԵՂ-ի կենսունակությունը կախված է իր բոլոր օրգանական մասերի՝ Ազգերի կենսունակությունից, նույնքան էլ Մարդկային Տեսակի կենսունակությունը կախված է իր բոլոր օրգանական մասերի՝ ՑԵՂԵՐ-ի կենսունակությունից: Ըստ այդմ, որքան վտանգավոր է ազգային ու ցեղային անհանդուրժողականությունը, նույնքան էլ վտանգավոր է ազգայինի ու ցեղայինի ժխտումը:

ԱԶԳ – Արյունակցական Որակական Ամբողջություն: Լեզվաբանորեն բաղադրյալ բառ է՝ կազմված է ԱԶ (ծագում) բառարմատով եւ Գ հունչարմատով, որն ունի արտահայտության, մարմնավորումի իմաստ: Նույն ԱԶ-արիական արմատով են կազմված նաեւ ռուսերեն Յազիցա եւ լատիներեն Նացիա խորհուրդները:

Որպես Արյունակցական Որակական Ամբողջություն, Ազգը մի բնական օրգանիզմ է եւ ունի իր բնական օրգանական մասերը՝ Տոհմերը, դրանք էլ իրենց հերթին՝ Ընտանիքները… Միաժամանակ Ազգը ինքն էլ մի բնական օրգանական մաս է մեկ այլ բնական ամբողջության՝ Մարդկային որոշակի Տեսակի՝ Ցեղի մեջ: Ըստ այդմ, Ցեղը Ազգի ծագումնային հիմքն է: Եվ վերացական Ազգ գոյություն չունի. կան Արիական ծագում ունեցող Ազգեր, Չինական-Շեղաչյաների, Սեմական, Սեւական եւ այլ ծագում ունեցող Ազգեր (որոնց մեծ մասն արհեստածին է…): Արիական Ազգերը բնական ճյուղերն են Արիական Ցեղածառի, որի Արմատը գտնվում է Արարատում՝ Հայկական լեռնաշխարհում:

Ըստ ավանդության, Հայեվրոպական (այսօր կիրառվում է աշխարհագրական տարածումը ցույց տվող անումը՝ Հնդեվրոպական) Ազգերը հեռացել են Արարատյան աշխարհից… Ավանդույթն ասում է, որ Հնդարիական Ազգերը առաջացել են Արամի որդի Ինդրայից: Արեշից առաջացել են Իրանական Ազգերը: Ալանից առաջացել են Հյուսիս-Կովկասյան Ազգերը: Զեւսից առաջացել են Հունական Ազգերը: Գերմանական Ազգերը գալիս են Հայկի սերունդներից, քանզի նրանք արդյունք են Արարատից ավելի ուշ արտագաղթի, երբ արդեն Արարատյան Արիները կոչվում էին Արմեն, իսկ Արարատը՝ Արմենիա: Դա է վկայում նրանց անունը՝ (Գ)էրման կամ Ալեման: Ավելին՝ «Անգլո-Սաքսոն Տարեգրության» մեջ գրված է. «Այս կղզու առաջին բնակիչները եղել են Բրիտոնները, որոնք եկել են Արմենիայից»: Այդպես Ամերիկյան մայրցամաք տեղափոխվածներն են հետո դարձել Լատինական Ազգեր, Բասկերն ու Բավարացիները դարձել են իսպանացի ու գերմանացի, Էտրուսկները՝ իտալացի… այնուհետեւ՝ Հայ-Գերմանների եւ Ալանների միախառնվելուց առաջացել են Սլավոնական Ազգերը եւ այսպես շարունակ: Այլ տեսակետներ էլ կան… բայց հիմքը՝ տարածումն աշխարհում եղել ու մնում է Արարատյան Աշխարհից…

ԲՈԳ (ԲԱԳ) – Հուրի հաստատում, Աստված: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Բ հաստատական հունչարմատով եւ ԱԳ (ՕԳ) բառարմատով: Հայոց լեզվի մեջ գործածվում է ԲԱԳ ձեւը եւ այն էլ՝ բաղադրություններում՝ Բագին, Բագրատ, Բագավան, Բագրեւանդ:

ՏԱՃԱՐ – Մեծ զորություն, մեծ ուխտ՝ Ուխտատեղի: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Տ-հաստատական հունչարմատով, ԱՃ (մեծ, բարձր) եւ ԱՐ (զորություն, ուխտ) բառարմատներով՝ Տ-ԱՃ-ԱՐ: Ըստ այդմ՝ ՏԱՃԱՐ հենց նշանակում է Ուխտատեղի: Եվ հենց Ուխտատեղերում էին մեր նախնիները հանդիպել նախնյաց ոգիների հետ: Հետագայում այդ Ուխտատեղերում կառուցված շինությունները նույնպես կոչվեցին ՏԱՃԱՐ: Ուստի ՏԱՃԱՐ են միայն Ուխտատեղերում կառուցված եւ Գերագույն Խորհուրդներին նվիրված շինությունները: (Աշխարհի 7 հրաշալիքների մեջ մտնող հնդկական ՏԱՃ ՄԱՀԱԼ դամբարանը ունի հենց հայերեն խորհուրդ՝ Գերագույն Ոգու Ուխտ՝ ՏԱՃ (բարձր, մեծ) – ՄԱՀ (ոգի) – ԱՐ (ուխտ):

ՄԵՀՅԱՆ – Ոգու պահպանում, Ոգու Օթեւան: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ ՄԱՀ (ոգի) բառով եւ ԱՆ (պահպանում) արմատով: ՄԵՀՅԱՆ-ը որպես Ոգիների Օթեւան, նախնյաց ոգիների հետ հանդիպման, հարաբերման վայր է: ՄԵՀՅԱՆ-ներում են հավաքվում մեր նախնյաց ոգիները, եւ նրանց հետ էլ մենք հարաբերվում ենք այդտեղ ու նորոգում, զորացնում ենք մեր հոգիները: Մեր նախնյաց ոգիներն ավելի մոտ են Աստվածներին, եւ Աստվածների հետ մենք հաճախ հարաբերվում ենք մեր նախնյաց ոգիների միջոցով: Գուցե սա է պատճառը, որ ավանդապաշտ ճապոնացիների մոտ Նախնիների պաշտամունքը գերազանցում է նույնիսկ Աստվածների պաշտամունքին, ինչն իհարկե, առավելապես զգացական պոռթկում է… Ըստ այդմ, մենք Տաճար ենք շինում որպես ՄԵՀՅԱՆ՝ մեր նախնյաց ոգիների Օթեւան: Եվ ամեն Տաճար Մեհյան չի կարող լինել, եւ ամեն տեղ ՄԵՀՅԱՆ կառուցել չի լինի: ՄԵՀՅԱՆ կառուցվում է միայն այն վայրերում, ուր հավաքվում են մեր նախնյաց ոգիները:

Ազգին հոգեպես տկարացնելու, կործանելու համար բավական է նրան կտրել իր նախնյաց ոգիներից, Աստվածներից: Ահա թե ինչու ամբողջ Հայաստանում կործանել են բոլոր ՄԵՀՅԱՆՆԵՐ-ը եւ հենց նրանց տեղում կառուցել են օտար ոգիների հետ հարաբերվելու Տաճարներ, Եկեղեցիներ: Բայց ազգային ոգիները երբեք չեն հեռանում իրենց Հայրենիքից, ուստի օտարազգի ոգիները երբեք չեն գալիս Հայաստան ու չեն մտնում այդ Տաճարները: Հարազատ ոգիներն էլ հեռացել են այդտեղից: Ուստի Հայաստանում կառուցված քրիստոնեական կամ այլ կրոնական շինություններում ոչ մի ոգի չկա: Եվ այդ անոգի Տաճարներում ամբողջ ծիսակատարությունը զուտ անբովանդակ թատերական ներկայացում է, որտեղից մարդը դուրս է գալիս առավել դատարկված ու ընկճված:

Հայաստանում միակ պահպանված ՄԵՀՅԱՆ-ը վերականգնված ԳԱՌՆՈ Արիադավան Տաճարն է, որտեղ մեր նվիրումի շնորհիվ պիտի հավաքենք մեր նախնիների ցրված ոգիներին, այդպիսով՝ նաեւ Հայ Աստվածներին:

ԹԱԳ – Հրե պսակ: Լեզվաբանորեն կազմված է Թ(Տ) հաստատական հունչարմատով եւ ԱԳ (հուր) բառարմատով: Թագը կրել են Հայոց Արքաները…

ԱՐՔԱ - Ըստ երեւույթին դա ԱՐԳԱՀ խորհուրդն է, որ նշանակում է Արարող զորության արտահայտություն, խորհրդանիշ: Լեզվաբանորեն կազմված է ԱՐ (արարում) արմատով եւ ԳԱՀ (զորության արտահայտություն) բառով՝ ԱՐ-ԳԱՀ: Ա՛-Բացարձակ Ձայնը չեզոքացրել է Հ-հնչյունը, իսկ Գ-ն հնչյունափոխվել է Ք-ի:

ՔՈւՐՄ – Հուրը, զորությունը պահպանող: Լեզվաբանորեն կազմված է՝ Ք-չգիտակցված հունչարմատով, ԱՐ (զորություն) բառարմատով եւ Մ (պահել) հունչարմատով՝ Ք-ՈւՐ(ԱՐ)-Մ: ՔՈւՐՄ-ը Արիների հոգեւոր առաջնորդ է՝ Արիների մեջ Հուրը, Զորությունը պահպանող: Համեմատած Չարի Ցեղերի, Արիների մեջ գերազանցում է Հուրի տարրը: Ըստ այդմ, Արի սերունդները մշտապես իրենց ներքին Հուրի տարրը սնում են տիեզերական Հուրի արտահայտություններով: Եվ սերունդների այդ Հուրի սնումը եւ պահպանումը իրագործում են ու առաջնորդում ՔՈւՐՄԵՐ-ը:

ՔՈւՐՄ-ի հոմանիշն է ՄՈԳ խորհուրդը, որ գործածվում է Արիական շատ լեզուներում: Երկու զուգահեռ խորհուրդներն էլ ունեն նույն իմաստը՝ Հուրը պահպանող: Քրմությունը (Մոգությունը) իմաստության խորհուրդ է, որ ժառանգաբար պահպանվում է Քրմական Տոհմերի մեջ: Ըստ այդմ, Քրմական Տոհմերից ընտրվում եւ Գերագույն Քրմապետի կողմից օծվում է հոգեւոր առաջնորդ՝ ՔՈւՐՄ:

ՀԱՅ ՔՐՄԵՐ – Վերջին Քրմապետը Հայոց՝ ԱՐՁԱՆ ՔՐՄԱՊԵՏ:

- Արձան: Հայ քրմապետ 3-րդ դարի վերջում եւ 4-րդ դարի սկզբում, ով կենաց մահու կռիվ տվեց Հայոց Հավատի եւ Հայ Աստվածների պաշտպանության համար… Քրմապետ, ով զինվորն էր հավատի ու հայրենիքի, ում կիսատ գործը դեռ ավարտին կհասցնի նոր արիադավան սերունդը…

Ըստ պատմիչ Զենոբ Գլակի, Տարոն գավառի քրմական ուժերը (6946 մարդ) քրմապետ Արձանի եւ նրա որդի Դեմետրի առաջնորդությամբ, երբ Մեծ Հայքում քրիստոնեությունը պետական կրոն էր հռչակվում, երկու անգամ ճակատամարտել են կենտրոնական իշխանության զորքերի դեմ՝ Աշտիշատի գլխավոր մեհյանը պահպանելու համար։ «Տրդատ Գ Մեծ թագավորը ու Գրիգոր Ա Լուսավորիչը արյունալի պատերազմով կործանել են մեհյանը եւ տեղը հիմնել եկեղեցի։ Արձանը սպանվել է Անգեղտան իշխանի հետ մենամարտում»։

- Դեմետր: Քուրմ Տարոն գավառի Կուառս ավանում։ Ծառայել է Գիսանե եւ Դեմետր աստվածներին (որոնց մասին նշեցի վերեւում՝ որպես ոչ Հայ Աստվածների)։ Վերջինիս անունով էլ հավանաբար կոչվել է Դեմետր։ Հոր՝ Արձան քրմապետի մահից հետո ղեկավարել է Կուառսի ճակատամարտի քրմական ուժերը։ Զոհվել է Տիրոց Արծրունու հետ մենամարտում։

- Մաժան քրմապետ: Մ.թ.ա. 2-րդ դարի հեթանոս քուրմ, հայոց արքայազն։ Արտաշես Ա-ի՝ իր հոր կողմից նշանակվել է Անի-Կամախի Արամազդի տաճարի քրմապետ։ Ըստ Մովսես Խորենացու, երբ Հռոմի Տրայանոս կայսրը հարձակվում է Հայաստանի վրա, Մաժանը նրան ընդառաջ է գնում եւ ասում. Գիտցիր, ով թագավոր, եթե Արտավազդին ու Տիրանին երկրից դուրս չքշես եւ հայոց զորքերը Զարեհին չվստահես՝ հարկերն առանց դժվարության չեն հասնի քեզ (Մովսես Խորենացի, գիրք Բ, ԾԵ):

Սակայն չլսելով Մաժանին՝ Տրայանոսը հետ է դառնում, իսկ Արտավազդն ու Տիրանը իմանալով իրենց եղբոր դավաճանության մասին, սպանում են նրան։ Մաժանը թաղվում է Բագավանում, ինչպես բոլոր հայոց քրմապետերը։ Բնականաբար Խորենացու մոտ կա ժամանակագրական անճշտություն, քանի որ Տրայանոսը գահակալել է մ.թ. 2-րդ դարում։ Հավանաբար Տրայանոսին պատմահայրը շփոթում է որեւէ այլ հռոմեացի զորավարի հետ։

- Ողյումպ կամ Ողյումպ քուրմ: Մ.թ. I-II դարերի հայ պատմագիր, կենսագրական որեւէ տվյալ նրա մասին չի պահպանվել։ Հիշատակվում է միայն Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն»-ում, որը նրան է վերագրում «Մեհենական պատմություն» անունով երկը։ Ըստ պատմահոր՝ Ողյումպը Դարանաղի գավառի Անի ամրոցի տաճարի քուրմ էր եւ իր պատմությունում նկարագրում է Երվանդ Դ-ի ու Արտաշես Ա-ի ժամանակաշրջանի իրադարձությունները։

Հայ Քրմերի (նաեւ Քրմուհիների) պատմությունը եւ գործունեությունը դեռ վերհանվելու կարիք ունի եւ արդեն ընթացքում է…

Հայ արիները Սեպտեմբերի 23-ին նշում են Նախնյաց տոնը: Տոնը նշվում է աշնանային գիշերահավասարին, եւ այդ օրը հայ արիները հիշում են են բոլոր նախնիներին՝ դրանով իրենց մեջ նորոգելով հավերժության ընթացքը, հայ տեսակի առաքելությունն ու շարունակականությունը նախնյաց հետ փառաբանելով: Այդ օրը հայ արիները շփվում են նախնյաց բոլոր հոգիների հետ (իմիջիայլոց, վերջին աստվածամարդը որ ապրում է Երկնային կյանքով՝ Գարեգին Նժդեհն է, ըստ հայ-արիական դիցակարգի): Իսկ նոյեմբերի առաջին շաբաթվա մեջ նշվում է Հայ Տեսակի Արարման տոնը: Այդ օրը հայերը փառաբանում են Տիեզերքի Արարչին՝ Հայ տեսակի Արարման համար եւ նվիրվածությունն են հայտնում Արարչին: Տիեզերաաշխարհներում Հայ Աստվածների, Հայ Հոգի-Ոգիների եւ Հայ Մարդկանց Արարումը Արարչի Կամքի եւ Սիրո Արգասիք է, եւ հայերը, փառաբանելով Տիեզերքի Միակ Տիրոջը՝ հավաստում են հավատարիմ մնալ Տիեզերակարգին եւ Հայ Տեսակի Առաքելությանը: Հայերը փառաբանում են Արարչին՝ նաեւ Հայ Աստվածներ եւ Հայկական Տիեզերաաշխարհներ պարգեւելու, Արարչական Գենով Օծելու համար:

Մեր պատմությունը ահավոր գրաքննության է ենթարկվել եւ աղճատվել է հայի նկարագիրը, ինքնությունն ու առաքելությունը… հայի ճակատագիրը: Աշակերտական նստարանին նստած պետք է այլեւս սերտել, որ հեթանոս՝ արիական հայերը Հայ Աստվածներին նվիրել են հատուկ տոներ, նրանց համար կառուցել տաճարներ, մեհյաններ, նվիրատվություններ են արել եւ զոհաբերություններ… Աստվածների անուններով են կոչել հայ հնագույն տոմարի ամիսները, օրերը, տեղանուններ, անձնանուններ եւ այլն… Հայաստանում քրիստոնեության բռնի տարածման շրջանում, ինչպես ասացինք, անխնա ոչնչացվել են Հայոց Աստվածներին նվիրված արձաններն ու քանդակները, մեհենական արժեքները, քրմական մատյանները, ինչպեսեւ տաճարները, բագինները... Բայց Տիեզերական Պարբերականությամբ ամեն բան դառնում է ի շրջանս յուր… Փա՛ռք Տիեզերքի Արարչին եւ բարի վերադա՛րձ Հայ Աստվածներին:

Հայ Աստվածային Համակարգ

Ինչպես նշեցինք այս աշխատությունում, Հայ Աստվածները 8-ն են՝ Հավերժության Պտույտի 8 Թեւերը, որ համարժեք է Արարչի կողմից մեզ կնքած անվանը՝ ՀԱՅ, որը նշանակում է Հավերժական Առաքելություն Յուրաբնույթ……

Ըստ հայ-արիական մեկնության՝ Արարող Հոր եւ Ծնող Մոր բնական որակները Հայ Տեսակի մոտ Հայ Աստվածներից է գալիս եւ մենք ասում ենք՝

Օ՜ Հայոց Աստվածներ, Տիեզերքի Նվիրյալ Զավակներ, Զորության, Սիրո ու Բարու Աստվածներ, ԱրԱրչական Առաքինության ու Հայոց Առաքելության Աստվածներ…

Օ՜ Հայր Արա՝ Աստվածահայր մեր, որ Քո Աստվածային Սերմից ենք մենք եւ կրում ենք Քո Անմահ Գենը (Ծինը),

Օ՜ Մայր Անահիտ, որ Արգանդն ես Հայոց ԱրԱրման, Աստվածամայրը՝ Հայորդի-Արորդիների,

Օ՜ Վահագն, Հայոց Զորության տիրակալ, ոգու եւ բազկի Դու ապավեն, ռազմի, քաջության ու մարտունակության տիպար,

Օ՜ Աստղիկ, սիրո ու գեղեցկության հավերժական դիցուհի, մարդու եւ բնության ներդաշնակ գեղանք,

Օ՜ Միհր, արդարադատ եւ արեւատենչ, Հայոց ոգեղեն ու անշեջ կրակ,

Օ՜ Նանե, որ կերպարն ես մեր տեսակի ողջախոհության ու կեցվածքի ու կենսամաքրումի,

Օ՜ Տիր, Հայոց մտքի ու դպրության, իմաստության գանձարան, հայկականության անսպառ դպրանոց,

Օ՜ Վանատուր, հայ օջախի հյուրընկալության-հյուրասիրության շտեմարան, նվիրաբերվելու անհագ օրրան…

- Եղի՛ր ինքնաճանաչ, որ ճանաչես Էությունդ: Եղի՛ր Էաճանաչ, որ ճանաչես Բնությունդ: Եղի՛ր բնաճանաչ, որ ճանաչես Ցեղդ: Եղի՛ր ցեղաճանաչ, որ ճանաչես Տիեզերքը: Եղի՛ր տիեզերաճանաչ, որ ճանաչես Գերագույն Էությունը: Ճանաչելով Գերագույն Էությունը՝ բացարձակ կդառնաս տարածության եւ ժամանակի մեջ: (Հայ-Արիական)

- Ճանաչի՛ր օրգանիզմդ (մարմինդ) եւ դու կտիրե՛ս ամբողջ տիեզերքին: (Նյուտոն)

- Հիշի՛ր, որ քո մարմինն էլ Տիեզերք է, իր մեջ ունի բազմաթիվ կյանքեր ու մարմիններ: Դու՛ ես նրանց Արարիչը եւ սիրի՛ր այդ Մարմին-Տիեզերքը, ինչպես քո Արարիչն է սիրում քեզ եւ քո Տիեզերքը: (Հայ-Արիական)

Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ

«Լուսանցք» թիվ 2-8 (348-354), 2015թ.

Կարդացեք «Լուսանցք»-ի PDF տարբերակները www.hayary.org-ի «Մամուլ» բաժնում

http://www.hayary.org/wph/?p=4892 - Արարչական Համակարգի մյուս Բնածին Աստվածները (ամբողջական հադվածը) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ… Նախորդ պարզաբանումներում նշեցի («Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին», «Լուսանցք» թիվ 2-8, 2015թ.), որ Հայ Արիական Միաբանությունը վաղուց է հայտարարել Բնածին 7 Երկրային Ազգերի ի սկզբանե գոյության մասին: Նշեցի նաեւ, որ «Տիեզերական հայելային արտացոլանքի» մեկնությամբ այդ Ազգերը, որպես Մարդ Տեսակի բազմազանություն, Արարվել են Տիեզերքի Արարչի կողմից, կրում են Տիեզերական Գենը, քանզի Արարչի Արարված 7 Աստվածությունների Զարմից են եւ յուրաքանչյուրն իր Տեսակի Առաքինություններն ու Առաքելությունն ունի որդեգրած…

http://www.hayary.org/wph/?p=1484 – Աստվածները մարդկանց օգնել և օգնելու են միջնորդավորված…

http://www.hayary.org/wph/?p=2028 — Աղոթի՛ր եւ փառաբանի՛ր քո՛ Աստծուն` Հայի՛ Աստծուն ու Հա՛յ Աստծուն – ՀԱՄ առաջնորդ Արմեն Ավետիսյան…

http://www.hayary.org/wph/?p=1451 – Քանակային առումով էլ մենք առաքելական չե՛նք…

http://www.hayary.org/wph/?p=4539 – «Ազգային ես»-ը՝ «հայկական մենք»-ի արժեք ու նաեւ առավելագույն  պարտավորություն եւ չափանիշ…  ՏԻԵԶԵՐՔ-ը մի մարմին է՝ ԱՐԱՐՉԻ ՄԱՐՄԻՆ-ը, որն ունիհստակ  ձեւ ու  գործառույթներ…ՀԱՄ առաջնորդ Արմեն Ավետիսյան…

http://www.hayary.org/wph/?p=4538 – Օտարին ծառայող հավատա-փո՛խ եւ հավատա-փո՛ղ հայերը - Մի օր հայը  կհասկանա այս ամենը՝ ուշ չլինի,  հատկապես հայ զինվորի համար, ով հաճախ մարտի է գնում հանուն  հավատի…- ՀԱՄ առաջնորդ Արմեն Ավետիսյան…

http://www.hayary.org/wph/?p=4558 – Ժամանակն է հայի խոստովանանքի կամ՝ մեծ հավատադարձի նախաշեմին – Տիեզերաերակները կբերեն գենետիկ-ծինաբանական ակունքականչը եւ կխոսի Տիեզերական արդարության Ձայնը… – ՀԱՄ առաջնորդ Արմեն Ավետիսյան…

* * *

http://www.hayary.org/wph/?p=4704 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (7-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

http://www.hayary.org/wph/?p=4693 – Հայ Աստվածների փնտրտոքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (6-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

http://www.hayary.org/wph/?p=4674 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (5-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

http://www.hayary.org/wph/?p=4659 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (4-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

http://www.hayary.org/wph/?p=4641 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (3-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ… Տիեզերքի մոդելավորման համակարգ են ստեղծել…

http://www.hayary.org/wph/?p=4625 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (2-րդ մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ…

http://www.hayary.org/wph/?p=4611 – Հայ Աստվածների փնտրտուքը՝ բնածին ու արհեստածին հավատալիքների սահմանագծին (1-ին մաս) – Արմեն Ավետիսյան, Հայ Արիական Միաբանության առաջնորդ

* * *

http://www.hayary.org/wph/?p=2681  – Հայոց հայ-արիական հավատ…

http://www.hayary.org/wph/?p=2682 – Հայոց (Հայ-Արիական) տոներ եւ ծեսեր…

http://www.hayary.org/wph/?p=2683 – Հայոց պատմություն եւ գաղափարներ…