Սանկտ-Պետերբուրգում բազմաթիվ եկեղեցիներ կան, սրանք կառուցվել են տարբեր ժամանակներում, եւ յուրաքանչյուրն ունի կառուցման իր պատմությունը: Ռուսական ուղղափառ քրիստոնեական հավատքի բազմաթիվ մեծ ու փոքր շքեղաշուք կառույցների թվում կա մեկը, որն առավել ուշագրավ ու հետաքրքիր է իր կառուցման, տեղի ընտրության պատմությամբ ընդհանրապես, եւ մասնավորապես մեզ՝ հայերիս համար: Ասենք, որ նմանատիպ կառույցների եւ, ընդհանրապես, անվանումները կառուցողների, հովանավորների եւ այլոց մասին տեղեկություն տալիս են մուտքի մոտ, պատերին փակցված տարբեր ձեւի եւ չափերի վահանակները:
Այս եկեղեցու մասին, ում անունով որ այն կոչվում է, տեղեկությունները գրված են գրանիտե խոշոր քարերին, որոնց չափերն անցնում են 1 մետրից: Նախ ասենք, որ եկեղեցու դուռը նայում է այդտեղով հոսող ոչ խոշոր «Մոյկա» գետին: Մուտքի դռան վերնամասում պատրաստված է խոշոր խճանկար: Այստեղ պատկերված է Քրիստոսը` շալակած տանում է ծանր խաչը: Կքված այդ ծանրության տակ, շրջապատված թշնամիներով եւ հետաքրքրասեր ամբոխով, նա հազիվ քայլում է: Հաջորդ պատկերում նա արդեն խաչին է բարձացվել: Բայց, քանի որ այդտեղ խաչված են նաեւ ուրիշներ, ուստի, որպեսզի Քրիստոսն առանձնացվի բոլորից եւ հիշեցվի նման «հանցագործին» սպասվող պատիժը, ապա խաչի ուղղահայաց ձողի վերեւում, Քրիստոսի գլխավերեւում փոքրիկ փայտ է ամրացված եւ գրված` «… Քրիստոս Նազարեցի…» եւ այլն: Այդ նույն ուղղահայաց ձողի ներքեւում խաչվողի ոտքերը չի տեղավորվում մեխելու համար, ուստի՝ այստեղ եւս փայտ է ամրացվում, բայց թեք վիճակում: Ահա թե ինչու է ռուսական խաչը այսպես պատրաստվում եւ ցուցադրվում ինչպես բոլոր եկեղեցիների գմբեթներին, այնպես եւ՝ այլուր: Ասացինք, որ եկեղեցու պատին՝ աջից ձախ ամրացված են գրանիտե խոշոր հուշաքարեր: Եկեղեցին կառուցվել է այն վայրում, որտեղ Ալեքսանդր II կայսրը կառքով անցնելիս՝ ռուս հեղափոխականները՝ նարոդնիկները մահափորձ են կատարում: Առաջին ռումբի պայթյունից վայր են ընկնում կառքի ձիերից 1-2-ը: Ցարն իջնում է կառքից, եւ երկրորդ ռումբը գտնում է նրան ու մահ պատճառում: Մինչ այդ, Ալեքսանդր II կայսեր հանդեպ կատարվել էին բազմաթիվ մահափորձեր, ինչպես 1866թ., 1867թ., 1879թ., 1880թ., սակայն բոլորն էլ անհաջող էին անցել: Ահա այդ եւ 1863-1864թթ. Լեհաստանում բռնկված ապստամբությունը եւ դրա դաժան ճնշումից հետո Ռուսաստանում նույնպես ընդդիմադիրներից վախենալով, ցարը սկսեց մի շարք սահմանափակումներ մտցնել, ուժեղացնել հսկողությունները այլախոհների եւ այլոց հանդեպ:
Վերադառնանք նրա պատվին կառուցված եկեղեցու պատին ամրացված գրանիտե հուշաքարերին: Ժողովուրդն այդպես էլ այն անվանում է «ղՐՈՎ վՈ ԽՐՏՉՌ» (եկեղեցի արյան վրա): Պատին ամրացված քարերից առաջինի վրա փորագրված եւ ոսկեգույն փայլատակող տառերն ասում են` ովքեր են ծնողները (ումից է սերված), երբ է ծնվել… եւ այսպես: Հաջորդներին՝ թագադրվել է 1855թ., 1863թ. Ռուսաստանում վերացնում է ճորտատիրական իրավունքը (որով սկիզբ է դրվում կապիտալիզմի զարգացմանը), ապա կատարում դատական, հողի, ռազմական, կրթական եւ այլ բարեփոխումներ եւ այլն: Հաջորդներին գրված է, որ նրա ջանքերով ավարտվում են Կովկասի (1864թ.), Ղազախստանի (1865թ.), Միջին Ասիայի (մասնակի՝ 1865-1881թթ.) միացումները ռուսական կայսրությանը:
Այսքանը պատմական փոքր ակնարկ էր, եւ կարծում եմ ընթերցողը չի դժգոհի բուն էությանն անցնելուց առաջ: Այսպես` «ղՐՈՎ վՈ ԽՐՏՉՌ» եկեղեցու պատին փակցված գրանիտե 16-րդ եւ 17-րդ հուշաքարերին գրված է, որ կայսր Ալեքսանդր II-ի շնորհիվ թուրքական տիրապետությունից ազատագրվեցին (15.11.1878թ.) Ղարսը, Արդահանը եւ Արեւմտյան Հայաստանի մի շարք այլ տարածքներ: Եվ դրանք ոչ միայն միացվեցին Ռուսաստանին, այլ «ԱՌՀԱՎԵՏ» անցան ռուսական կայսրությանը: Այդ մասին է գրված 1878թ. փետրվարի 19-ին Սան-Ստեֆանոյում կնքած ռուս-թուրքական պայմանագրում: Սա փորագրված է գրանիտե հուշաքարերին, եւ եթե ժամանակի ընթացքում այդ տառերին քսած ոսկեգույնը զգալի թափվել եւ շատ տեղերում դժվար ընթեռնելի են, փույթ չէ, այն փակ թղթապանակում չի դրված, փակի տակ չէ, այն հասանելի է բոլորին-բոլորին: (Գուցե թե գտնվի մեկը` հուշի քաղաքային իշխանություններին վերականգնել նախկին տեսքը, կամ հայ բարերար գտնվի…): Եվ եթե այսօրվա ռուսաստանյան իշխանություններին ինչ-որ տեղ նպատակահարմար չէ այդ մասին բարձրաձայնել, մեր իշխանությունների կոկորդը եւ ձայնալարերը մաքուր են եւ ազատ: Ուստի ինչու համապատասխան վայրերում, համապատասխան ատյաններում չբարձրաձայնել: Ասել եւ կրկնել, որ այդ տարածքները ժամանակին եղել են հայ ժողովրդի բնօրրանը, եւ հիմա ժամանակն է, որ զավթիչը դրանք վերադարձնի իսկական տիրոջը՝ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ:
Անգամ հարյուրամյակ առաջ քարերին գրվածը հուշում է մեզ՝ հայերիս, պահանջատեր լինելու պապական մեր տարածքներին:
Վերադառնանք նրա պատվին կառուցված եկեղեցու պատին ամրացված գրանիտե հուշաքարերին: Ժողովուրդն այդպես էլ այն անվանում է «ղՐՈՎ վՈ ԽՐՏՉՌ» (եկեղեցի արյան վրա): Պատին ամրացված քարերից առաջինի վրա փորագրված եւ ոսկեգույն փայլատակող տառերն ասում են` ովքեր են ծնողները (ումից է սերված), երբ է ծնվել… եւ այսպես: Հաջորդներին՝ թագադրվել է 1855թ., 1863թ. Ռուսաստանում վերացնում է ճորտատիրական իրավունքը (որով սկիզբ է դրվում կապիտալիզմի զարգացմանը), ապա կատարում դատական, հողի, ռազմական, կրթական եւ այլ բարեփոխումներ եւ այլն: Հաջորդներին գրված է, որ նրա ջանքերով ավարտվում են Կովկասի (1864թ.), Ղազախստանի (1865թ.), Միջին Ասիայի (մասնակի՝ 1865-1881թթ.) միացումները ռուսական կայսրությանը:
Այսքանը պատմական փոքր ակնարկ էր, եւ կարծում եմ ընթերցողը չի դժգոհի բուն էությանն անցնելուց առաջ: Այսպես` «ղՐՈՎ վՈ ԽՐՏՉՌ» եկեղեցու պատին փակցված գրանիտե 16-րդ եւ 17-րդ հուշաքարերին գրված է, որ կայսր Ալեքսանդր II-ի շնորհիվ թուրքական տիրապետությունից ազատագրվեցին (15.11.1878թ.) Ղարսը, Արդահանը եւ Արեւմտյան Հայաստանի մի շարք այլ տարածքներ: Եվ դրանք ոչ միայն միացվեցին Ռուսաստանին, այլ «ԱՌՀԱՎԵՏ» անցան ռուսական կայսրությանը: Այդ մասին է գրված 1878թ. փետրվարի 19-ին Սան-Ստեֆանոյում կնքած ռուս-թուրքական պայմանագրում: Սա փորագրված է գրանիտե հուշաքարերին, եւ եթե ժամանակի ընթացքում այդ տառերին քսած ոսկեգույնը զգալի թափվել եւ շատ տեղերում դժվար ընթեռնելի են, փույթ չէ, այն փակ թղթապանակում չի դրված, փակի տակ չէ, այն հասանելի է բոլորին-բոլորին: (Գուցե թե գտնվի մեկը` հուշի քաղաքային իշխանություններին վերականգնել նախկին տեսքը, կամ հայ բարերար գտնվի…): Եվ եթե այսօրվա ռուսաստանյան իշխանություններին ինչ-որ տեղ նպատակահարմար չէ այդ մասին բարձրաձայնել, մեր իշխանությունների կոկորդը եւ ձայնալարերը մաքուր են եւ ազատ: Ուստի ինչու համապատասխան վայրերում, համապատասխան ատյաններում չբարձրաձայնել: Ասել եւ կրկնել, որ այդ տարածքները ժամանակին եղել են հայ ժողովրդի բնօրրանը, եւ հիմա ժամանակն է, որ զավթիչը դրանք վերադարձնի իսկական տիրոջը՝ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ:
Անգամ հարյուրամյակ առաջ քարերին գրվածը հուշում է մեզ՝ հայերիս, պահանջատեր լինելու պապական մեր տարածքներին:
Սերգեյ Ավագյան
«Լուսանցք» թիվ 44 (130), 2009թ.
Loading ...
Armenian