Թուրք մեսխերը գործիք են

Թուրք-մեսխերի հիմնախնդիրը երեւան է եկել 1999 թվականից, երբ Վրաստանը դարձավ Եվրախորհրդի անդամ: Այդ ժամանակ երկրի իշխանությունները որպես պարտավորություն ստանձնեցին նրանց վերաբնակեցման խնդիրը լուծել: Այս գործում խիստ նախանձախնդիր է հատկապես Վրաստանի «Ադրբեջանցիների ազգային ասամբլեան», որի նախագահն է Դաշգին Գյուլմամեդովը: Վերջինս կարծիք է հայտնում, որ թուրք-մեսխերը պետք է բնակեցվեն միայն Սամցխե-Ջավախեթիայի (Ջավախքի) բնակավայրերում: Հիշեցնենք, որ ԽՍՀՄ ղեկավար Ի. Ստալինը նրանց Միջին Ասիա էր գաղթեցրել 1944 թվականին` կանխելով անջատողական ակնհայտ տրամադրությունները, որոնք շոշափում էին երկրի անվտանգության հիմնախնդիրները:

Հետաքրքրական տարբերակ մշակվեց թուրք-մեսխերի համար 1980-ական թվականներին, երբ Ֆերգանայում (Ուզբեկիստան) կազմակերպվեց արյունոտ հաշվեհարդար: Հավանաբար այդ գաղափարի հեղինակը խորհրդային հատուկ ծառայություններն էին, որոնք այդ գործոնը փորձում էին կիրառել անկախության ձգտող Վրաստանի դեմ:

Ելնելով պարտավորությունների փաստից` Վրաստանի իշխանությունը որոշեց զբաղվել այդ հիմնախնդրով: 1989 թվականին թուրք-մեսխերը բնակեցվեցին Զուգդիդի շրջանում. որի շրջկոմի քարտուղարը մեծ աջակցություն ցուցաբերեց նրանց: Բայց որոշ ժամանակ անց, երբ եկվորները ցանկացան մզկիթ կառուցել, տեղացիները վտարեցին նրանց:

Դաշգին Գյուլմամեդովը պնդում է, որ թուրք-մեսխերը պետք է բնակվեն Թուրքիային սահմանամերձ հատվածում: Սակայն այդ ծրագիրը դժվար է իրագործել տնտեսական եւ քաղաքական առումներով: Հարյուր հազարավոր մարդկանց տեղավորելու համար չկան բավարար միջոցներ: Բացի այդ, Սամցխե-Ջավախեթիայի հայերը թույլ չեն տա նրանց հաստատվել այստեղ եւ նույնիսկ պատրաստ են զինված դիմադրության: Այնպես որ, այս դեպքում անխուսափելի են ազգային դրդապատճառներով բախումները: Չնայած դրան, նահանգապետ, մասնագիտությամբ երգիչ Գեորգի Խաչիձեն կարծում է, թե ամեն ինչ բնականոն հունով կընթանա:

Իսկ հետաքրքիր է, թե ինչո՞ւ Գյուլմամեդովը, որ այդքան մտահոգված է թուրք-մեսխերի ճակատագրով, նրանց չի ցանկանում տեղավորել Ադրբեջանում: Չէ՞ որ դա ավելի արդարացի կլինի (տես «Ախալի թաոբա», 08.01.2006):

Հետզհետե իրական է դառնում այս հիմնախնդրի լուծումը: Այսպես, 2004 թվականին գերմանական «Ֆոլքսվագեն ֆոնդ»-ը այդ նպատակով ֆինանսավորեց «Փոքրամասնությունների գործերի եվրոպական կենտրոն» կազմակերպությունը: Կատարված ուսումնասիրությամբ պարզվեց, որ թուրք-մեսխերի թիվը 208-360 հազար է: Ուստիեւ` նրանց բնակեցման համար անհրաժեշտ են տնտեսական եւ քաղաքական լուրջ հնարավորություններ:

Այս առումով` ուշագրավ է «Լուսավորության ազգային միության» ղեկավար Գիա Ամաշուկելու դիտարկումը: Տեղավորման խնդիրը լուծելու համար ջանքեր են թափում ինչպես Ռուսաստանի Դաշնությունը, այնպես էլ Հայաստանը: Այնպես որ, սադրանքներ կլինեն: Դրա հետեւանքով Հայաստանը ելք կունենա դեպի ծով: Իսկ Եվրախորհուրդը դրա համար ստեղծել է հատուկ հիմնադրամ և մտադիր է հատկացնել պատկառելի գումար (տես «Ղվելա սիախլե», 25-31.01.2007):

Ինչպես տեսնում ենք` մարտահրավերներն ավելի քան իրական են, իսկ խարդավանքները` խորամանկ ու նենգ: Առաջին հայացքից թվում Է, թե պաշտպանվում են թուրք-մեսխերի ազգային եւ մարդկային իրավունքները: Մինչդեռ նրանք սոսկ գործիք են ոմանց` մութ եւ հեռագնա նպատակների հասնելու գործում: Այս եղանակով աստիճանաբար հայերը պետք է դուրս մղվեն երկրամասից, որպեսզի չխանգարեն կյանքի կոչել համաթուրանական եւ համաիսլամական ծրագրերը: